Iuvenalis
Satira 14

e-lectorum in usum edidit
Michael Hendry 2005

 Index Satirarum 
 De Codicibus 
 
1 Plurima sunt, Fuscine, et fama digna sinistra
a et quod maiorum uitia sequiturque minores     1a omiserunt P1FU1 ||
2 et nitidis maculam haesuram figentia rebus,
  quae monstrant ipsi pueris traduntque parentes.
  si damnosa senem iuuat alea, ludit et heres
5 bullatus paruoque eadem mouet arma fritillo.
  nec melius de se cuiquam sperare propinquo
  concedet iuuenis, qui radere tubera terrae,
  boletum condire et eodem iure natantis
  mergere ficedulas didicit nebulone parente
10 et cana monstrante gula. cum septimus annus
  transierit puerum, nondum omni dente renato,
  barbatos licet admoueas mille inde magistros,
  hinc totidem, cupiet lauto cenare paratu
14 semper et a magna non degenerare culina.
23 Quid suadet iuueni laetus stridore catenae,   23-24 huc transposuit Housman ||
24 quem mire adficiunt inscripta, ergastula, carcer?
15 mitem animum et mores modicis erroribus aequos
  praecipit atque animas seruorum et corpora nostra
  materia constare putat paribusque elementis,
  an saeuire docet Rutilus, qui gaudet acerbo
  plagarum strepitu et nullam Sirena flagellis
20 conparat, Antiphates trepidi laris ac Polyphemus,
  tunc felix, quotiens aliquis tortore uocato
22 uritur ardenti duo propter lintea ferro?   23-24 post 14 Housman ||
25 rusticus expectas ut non sit adultera Largae
  filia, quae numquam maternos dicere moechos
  tam cito nec tanto poterit contexere cursu
  ut non ter deciens respiret? conscia matri
  uirgo fuit, ceras nunc hac dictante pusillas
30 implet et ad moechum dat eisdem ferre cinaedis.
  sic natura iubet: uelocius et citius nos
  corrumpunt uitiorum exempla domestica, magnis
  cum subeant animos auctoribus. unus et alter
  forsitan haec spernant iuuenes, quibus arte benigna
35 et meliore luto finxit praecordia Titan,
  sed reliquos fugienda patrum uestigia ducunt
  et monstrata diu ueteris trahit orbita culpae.
  abstineas igitur damnandis. huius enim uel
  una potens ratio est, ne crimina nostra sequantur
40 ex nobis geniti, quoniam dociles imitandis
  turpibus ac prauis omnes sumus, et Catilinam
  quocumque in populo uideas, quocumque sub axe,
  sed nec Brutus erit Bruti nec auunculus usquam.
  nil dictu foedum uisuque haec limina tangat
45 intra quae pater est. procul, a procul inde puellae
  lenonum et cantus pernoctantis parasiti.
  maxima debetur puero reuerentia, si quid
  turpe paras, nec tu pueri contempseris annos,
  sed peccaturo |obstet tibi filius infans.
50 nam si quid dignum censoris fecerit ira
  quandoque et similem tibi se non corpore tantum
  nec uultu dederit, morum quoque simius et qui   52 simius Withof : filius Ω ||
  omnia deterius tua per uestigia peccet,
  corripies nimirum et castigabis acerbo
55 clamore ac post haec tabulas mutare parabis.
  unde tibi frontem libertatemque parentis,
  cum facias peiora senex uacuumque cerebro
  iam pridem caput hoc uentosa cucurbita quaerat?
  Hospite uenturo cessabit nemo tuorum.
60 ‘uerre pauimentum, nitidas ostende columnas,
  horrida cum tota descendat aranea tela,   61 horrida scripsi : arida Ω ||
  hic leue argentum, uasa aspera tergeat alter.’
  uox domini furit instantis uirgamque tenentis.
  ergo miser trepidas, ne stercore foeda canino
65 atria displiceant oculis uenientis amici,
  ne perfusa luto sit porticus, et tamen uno
  semodio scobis haec emendat seruulus unus:
  illud non agitas, ut sanctam filius omni
  aspiciat sine labe domum uitioque carentem?
70 gratum est quod patriae ciuem populoque dedisti,
  si facis ut patriae sit idoneus, utilis agris,
  utilis et bellorum et pacis rebus agendis.
  plurimum enim intererit quibus artibus et quibus hunc tu
  moribus instituas. serpente ciconia pullos
75 nutrit et inuenta per deuia rura lacerta:
  illi eadem sumptis quaerunt animalia pinnis.
  uoltur iumento et canibus crucibusque relictis
  ad fetus properat partemque cadaueris adfert:
  hic est ergo cibus magni quoque uolturis et se
80 pascentis, propria cum iam facit arbore nidos.
  sed leporem aut capream famulae Iouis et generosae
  in saltu uenantur aues, hinc praeda cubili
  ponitur: inde autem cum se matura leuauit
  progenies stimulante fame festinat ad illam
85 quam primum praedam rupto gustauerat ouo.
  Aedificator erat Caetronius et modo curuo
  litore Caietae, summa nunc Tiburis arce,
  nunc Praenestinis in montibus alta parabat
  culmina uillarum Graecis longeque petitis
90 marmoribus uincens Fortunae atque Herculis aedem,
  ut spado uincebat Capitolia nostra Posides.
  dum sic ergo habitat Caetronius, inminuit rem,
  fregit opes, nec parua tamen mensura relictae
  partis erat. totam hanc turbauit filius amens,
95 dum meliore nouas attollit marmore uillas.
  Quidam sortiti metuentem sabbata patrem
  nil praeter nubes et caeli numen adorant,
  nec distare putant humana carne suillam,
  qua pater abstinuit, mox et praeputia ponunt;
100 Romanas autem soliti contemnere leges
  Iudaicum ediscunt et seruant ac metuunt ius,
  tradidit arcano quodcumque uolumine Moyses:
  non monstrare uias eadem nisi sacra colenti,
  quaesitum ad fontem solos deducere uerpos.
105 sed pater in causa, cui septima quaeque fuit lux
  ignaua et partem uitae non attigit ullam.
  Sponte tamen iuuenes imitantur cetera, solam
  inuiti quoque auaritiam exercere iubentur.
  fallit enim uitium specie uirtutis et umbra,
110 cum sit triste habitu uultuque et ueste seuerum,
  nec dubie tamquam frugi laudetur auarus,
  tamquam parcus homo et rerum tutela suarum
  certa magis quam si fortunas seruet easdem
  Hesperidum serpens aut Ponticus. adde quod hunc de
115 quo loquor egregium populus putat adquirendi
  artificem; quippe his crescunt patrimonia fabris
  sed crescunt quocumque modo maioraque fiunt 117 deleuit Jahn ||
  incude adsidua semperque ardente camino.
  et pater ergo animi felices credit auaros 119 deleuit Housman ||
120 qui miratur opes, qui nulla exempla beati
  pauperis esse putat, iuuenes hortatur ut illa
  ire uia pergant et eidem incumbere sectae.
  sunt quaedam uitiorum elementa, his protinus illos
  inbuit et cogit minimas ediscere sordes;
125 mox adquirendi docet insatiabile uotum.
  seruorum uentres modio castigat iniquo
  ipse quoque esuriens, neque enim omnia sustinet umquam
  mucida caerulei panis consumere frusta,
  hesternum solitus medio seruare minutal
130 Septembri nec non differre in tempora cenae
  alterius conchem aestiuam cum parte lacerti
  signatam uel dimidio putrique siluro
  filaque sectiui numerata includere porri.
  inuitatus ad haec aliquis de ponte negaret. 134 negaret temptaui : negabit Ω ||
135 sed quo diuitias haec per tormenta coactas,
  cum furor haut dubius, cum sit manifesta phrenesis,
  ut locuples moriaris, egentis uiuere fato?
  interea, pleno cum turget sacculus ore,
  crescit amor nummi quantum ipsa pecunia creuit,
140 et minus hanc optat qui non habet. ergo paratur
  altera uilla tibi, cum rus non sufficit unum
  et proferre libet finis maiorque uidetur
  et melior uicina seges; mercaris et hanc et
  arbusta et densa montem qui canet oliua.
145 quorum si pretio dominus non uincitur ullo,
  nocte boues macri lassoque famelica collo
  iumenta ad uiridis huius mittentur aristas
  nec prius inde domum quam tota noualia saeuos
  in uentres abeant, ut credas falcibus actum.
150 dicere uix possis quam multi talia plorent
  et quot uenales iniuria fecerit agros.
  sed qui sermones, quam foede bucina famae!
  ‘quid nocet haec?’ inquit ‘tunicam mihi malo lupini
  quam si me toto laudet uicinia pago
155 exigui ruris paucissima farra secantem.’
  scilicet et morbis et debilitate carebis
  et luctum et curam effugies, et tempora uitae
  longa tibi posthac fato meliore dabuntur,
  si tantum culti solus possederis agri
160 quantum sub Tatio populus Romanus arabat.
  mox etiam fractis aetate ac Punica passis
  proelia uel Pyrrhum inmanem gladiosque Molossos
  tandem pro multis uix iugera bina dabantur
  uulneribus; merces haec sanguinis atque laboris
165 nulli uisa umquam meritis minor aut ingratae
  curta fides patriae. saturabat glebula talis
  patrem ipsum turbamque casae, qua feta iacebat
  uxor et infantes ludebant quattuor, unus
  uernula, tres domini; sed magnis fratribus horum
170 a scrobe uel sulco redeuntibus altera cena
  amplior et grandes fumabant pultibus ollae.
  nunc modus hic agri nostro non sufficit horto.
  inde fere scelerum causae, nec plura uenena
  miscuit aut ferro grassatur saepius ullum
175 humanae mentis uitium quam saeua cupido
  inmodici census. nam diues qui fieri uolt,
  et cito uolt fieri; sed quae reuerentia legum,
  quis metus aut pudor est umquam properantis auari?
  ‘uiuite contenti casulis et collibus istis,
180 o pueri,’ Marsus dicebat et Hernicus olim
  Vestinusque senex, ‘panem quaeramus aratro,
  qui satis est mensis: laudant hoc numina ruris,
  quorum ope et auxilio gratae post munus aristae
  contingunt homini ueteris fastidia quercus.
185 nil uetitum fecisse uolet, quem non pudet alto
  per glaciem perone tegi, qui summouet euros
  pellibus inuersis: peregrina ignotaque nobis
  ad scelus atque nefas, quaecumque est, purpura ducit.’
  haec illi ueteres praecepta minoribus; at nunc
190 post finem autumni media de nocte supinum
  clamosus iuuenem pater excitat: ‘accipe ceras,
  scribe, puer, uigila, causas age, perlege rubras
  maiorum leges; aut uitem posce libello,
  sed caput intactum buxo narisque pilosas
195 adnotet et grandes miretur Laelius alas;
  dirue Maurorum attegias, castella Brigantum,
  ut locupletem aquilam tibi sexagesimus annus
  adferat; aut, longos castrorum ferre labores
  si piget et trepidum soluunt tibi cornua uentrem
200 cum lituis audita, pares quod uendere possis
  pluris dimidio, nec te fastidia mercis
  ullius subeant ablegandae Tiberim ultra,
  neu credas ponendum aliquid discriminis inter
  unguenta et corium: lucri bonus est odor ex re
205 qualibet. illa tuo sententia semper in ore
  uersetur dis atque ipso Ioue digna poeta:
  "unde habeas quaerit nemo, sed oportet habere."’
  hoc monstrant uetulae pueris repentibus assae, 208-9 deleuit Jahn ||
  hoc discunt omnes ante alpha et beta puellae.
210 talibus instantem monitis quemcumque parentem
  sic possem adfari: ‘dic, o uanissime, quis te
  festinare iubet? meliorem praesto magistro
  discipulum. securus abi: uinceris, ut Aiax
  praeteriit Telamonem, ut Pelea uicit Achilles.
215 parcendum est teneris; nondum impleuere medullas
  maturae mala nequitiae. cum pectere barbam
  coeperit et longae mucronem admittere cultri,
  falsus erit testis, uendet periuria summa
  exigua et Cereris tangens aramque pedemque.
220 elatam iam crede nurum, si limina uestra
  mortifera cum dote subit. quibus illa premetur
  per somnum digitis! nam quae terraque marique
  adquirenda putas breuior uia conferet illi;
  nullus enim magni sceleris labor. "haec ego numquam
225 mandaui" dices olim "nec talia suasi."
  mentis causa malae tamen est et origo penes te.
  nam quisquis magni census praecepit amorem
  et laeuo monitu pueros producit auaros
  et qui per fraudes patrimonia conduplicari 229 habent PCAH, post 230 T, omisit Φ, deleuit Jahn ||
230 dat libertatem et totas effundit habenas
  curriculo; quem si reuoces, subsistere nescit
  et te contempto rapitur metisque relictis.
  nemo satis credit tantum delinquere quantum
  permittas: adeo indulgent sibi latius ipsi.
235 cum dicis iuueni stultum qui donet amico,
  qui paupertatem leuet attollatque propinqui,
  et spoliare doces et circumscribere et omni
  crimine diuitias adquirere, quarum amor in te
  quantus erat patriae Deciorum in pectore, quantum
240 dilexit Thebas, si Graecia uera, Menoeceus,
  in quorum sulcis legiones dentibus anguis
  cum clipeis nascuntur et horrida bella capessunt
  continuo, tamquam et tubicen surrexerit una.
  ergo ignem, cuius scintillas ipse dedisti,
245 flagrantem late et rapientem cuncta uidebis.
  nec tibi parcetur misero, trepidumque magistrum
  in cauea magno fremitu leo tollet alumnus.
  nota mathematicis genesis tua, sed graue tardas
  expectare colus: morieris stamine nondum
250 abrupto. iam nunc obstas et uota moraris,
  iam torquet iuuenem longa et ceruina senectus.
  ocius Archigenen quaere atque eme quod Mithridates
  composuit: si uis aliam decerpere ficum
  atque alias tractare rosas, medicamen habendum est,
255 sorbere ante cibum quod debeat et pater et rex.’
  Monstro uoluptatem egregiam, cui nulla theatra,
  nulla aequare queas praetoris pulpita lauti,
  si spectes quanto capitis discrimine constent
  incrementa domus, aerata multus in arca
260 fiscus et ad uigilem ponendi Castora nummi,
  ex quo Mars Vltor galeam quoque perdidit et res
  non potuit seruare suas. ergo omnia Florae
  et Cereris licet et Cybeles aulaea relinquas:
  tanto maiores humana negotia ludi.
265 an magis oblectant animum iactata petauro
  corpora quique solet rectum descendere funem
  quam tu, Corycia semper qui puppe moraris
  atque habitas, coro semper tollendus et austro,
  perditus articulis sacci mercator olentis, 269 articulis Nisbet : ac uilis PU : a siculis Φ ||
270 qui gaudes pingue antiquae de litore Cretae
  passum et municipes Iouis aduexisse lagonas?
  hic tamen ancipiti figens uestigia planta
  uictum illa mercede parat, brumamque famemque
  illa reste cauet: tu propter mille talenta
275 et centum uillas temerarius. aspice portus
  et plenum magnis trabibus mare: plus hominum est iam
  in pelago. ueniet classis quocumque uocarit
  spes lucri, nec Carpathium Gaetulaque tantum
  aequora transiliet, sed longe Calpe relicta
280 audiet Herculeo stridentem gurgite solem.
  grande operae pretium est, ut tenso folle reuerti
  inde domum possis tumidaque superbus aluta,
  Oceani monstra et iuuenes uidisse marinos.
  non unus mentes agitat furor. ille sororis
285 in manibus uoltu Eumenidum terretur et igni,
  hic boue percusso mugire Agamemnona credit
  aut Ithacum. parcat tunicis licet atque lacernis,
  curatoris eget qui nauem mercibus implet
  ad summum latus et tabula distinguitur unda,
290 cum sit causa mali tanti et discriminis huius
  concisum argentum in titulos faciesque minutas.
  occurrunt nubes et fulgura: ‘soluite funem’
  frumenti dominus clamat piperisue coempti,
  ‘nil color hic caeli, nil fascia nigra minatur;
295 aestiuom tonat.’ infelix hac forsitan ipsa
  nocte cadet fractis trabibus fluctuque premetur
  obrutus et zonam laeua morsuque tenebit.
  sed cuius uotis modo non suffecerat aurum
  quod Tagus et rutila uoluit Pactolus harena,
300 frigida sufficient uelantes inguina panni
  exiguusque cibus, mersa rate naufragus assem
  dum rogat et picta se tempestate tuetur.
  Tantis parta malis cura maiore metuque
  seruantur: misera est magni custodia census.
305 dispositis praediues amis uigilare cohortem
  seruorum noctu Licinus iubet, attonitus pro
  electro signisque suis Phrygiaque columna
  atque ebore et lata testudine. dolia nudi
  non ardent Cynici; si fregeris, altera fiet
310 cras domus atque eadem plumbo commissa manebit.
  sensit Alexander, testa cum uidit in illa
  magnum habitatorem, quanto felicior hic qui
  nil cuperet quam qui totum sibi posceret orbem
  passurus gestis aequanda pericula rebus.
315 nullum numen habes, si sit prudentia: nos te,
  nos facimus, Fortuna, deam. mensura tamen quae
  sufficiat census, si quis me consulat, edam:
  in quantum sitis atque fames et frigora poscunt,
  quantum, Epicure, tibi paruis suffecit in hortis,
320 quantum Socratici ceperunt ante penates;
  numquam aliud natura, aliud sapientia dicit.
  acribus exemplis uideor te cludere? misce
  ergo aliquid nostris de moribus, effice summam
  bis septem ordinibus quam lex dignatur Othonis.
325 haec quoque si rugam trahit extenditque labellum,
  sume duos equites, fac tertia quadringenta.
  si nondum impleui gremium, si panditur ultra,
  nec Croesi fortuna umquam nec Persica regna
  sufficient animo nec diuitiae Narcissi,
330 indulsit Caesar cui Claudius omnia, cuius
  paruit imperiis uxorem occidere iussus.