Iuvenalis
Satira 10

e-lectorum in usum edidit
Michael Hendry 2005

 Index Satirarum 
 De Codicibus 
 
  Omnibus in terris, quae sunt a Gadibus usque
  Auroram et Gangen, pauci dinoscere possunt
  uera bona atque illis multum diuersa, remota
  erroris nebula. quid enim ratione timemus
5 aut cupimus? quid tam dextro pede concipis ut te
  conatus non paeniteat uotique peracti?
  euertere domos totas optantibus ipsis
  di faciles. nocitura toga, nocitura petuntur
  militia; torrens dicendi copia multis
10 et sua mortifera est facundia; uiribus ille
  confisus periit admirandisque lacertis;
  sed pluris nimia congesta pecunia cura
  strangulat et cuncta exuperans patrimonia census
  quanto delphinis ballaena Britannica maior.
15 temporibus diris igitur iussuque Neronis   15 damnauit Reeve ||
  Longinum et magnos Senecae praediuitis hortos
  clausit et egregias Lateranorum obsidet aedes
  tota cohors: rarus uenit in cenacula miles.
  pauca licet portes argenti uascula puri
20 nocte iter ingressus, gladium contumque timebis
  et mota ad lunam trepidabis harundinis umbra:
  cantabit uacuus coram latrone uiator.
  Prima fere uota et cunctis notissima templis
  diuitiae, crescant ut opes, ut maxima toto
25 nostra sit arca foro. sed nulla aconita bibuntur
  fictilibus; tunc illa time cum pocula sumes
  gemmata et lato Setinum ardebit in auro.
  iamne igitur laudas quod de sapientibus alter
  ridebat, quotiens a limine mouerat unum
30 protuleratque pedem, flebat contrarius auctor?
  sed facilis cuiuis rigidi censura cachinni:
  mirandum est unde ille oculis suffecerit umor.
  perpetuo risu pulmonem agitare solebat
  Democritus, quamquam non essent urbibus illis
35 praetextae, trabeae, fasces, lectica, tribunal.
  quid si uidisset praetorem curribus altis
  extantem et medii sublimem puluere Circi
  in tunica Iouis et pictae Sarrana ferentem
  ex umeris aulaea togae magnaeque coronae
40 tantum orbem, quanto ceruix non sufficit ulla?
  quippe tenet sudans hanc publicus et, sibi consul   41-42 damnauit Scholte | 41 consul Ω : Celsus Nisbet : praeses dubitanter Courtney ||
  ne placeat, curru seruus portatur eodem.
  da nunc et uolucrem, sceptro quae surgit eburno,
  illinc cornicines, hinc praecedentia longi
45 agminis officia et niueos ad frena Quirites,
  defossa in loculos quos sportula fecit amicos.
  tum quoque materiam risus inuenit ad omnis
  occursus hominum, cuius prudentia monstrat
  summos posse uiros et magna exempla daturos
50 ueruecum in patria crassoque sub aere nasci.
  ridebat curas nec non et gaudia uolgi,
  interdum et lacrimas, cum Fortunae ipse minaci
  mandaret laqueum mediumque ostenderet unguem.
  Ergo superuacua aut uel perniciosa petuntur?   54 uel addidit Doederlein, alia alii ||
55 propter quae fas est genua incerare deorum?
  Quosdam praecipitat subiecta potentia magnae
  inuidiae, mergit longa atque insignis honorum
  pagina. descendunt statuae restemque sequuntur,
  ipsas deinde rotas bigarum impacta securis
60 caedit et inmeritis franguntur crura caballis.
  iam strident ignes, iam follibus atque caminis
  ardet adoratum populo caput et crepat ingens
  Seianus, deinde ex facie toto orbe secunda
  fiunt urceoli, pelues, sartago, matellae.
65 pone domi laurus, duc in Capitolia magnum
  cretatumque bouem: Seianus ducitur unco
  spectandus, gaudent omnes. ‘quae labra, quis illi
  uultus erat! numquam, si quid mihi credis, amaui
  hunc hominem. sed quo cecidit sub crimine? quisnam
70 delator? quibus indicibus, quo teste probauit?’
  ‘nil horum; uerbosa et grandis epistula uenit
  a Capreis.’ ‘bene habet, nil plus interrogo.’ sed quid
  turba Remi? sequitur fortunam, ut semper, et odit
  damnatos. idem populus, si Nortia Tusco
75 fauisset, si oppressa foret secura senectus
  principis, hac ipsa Seianum diceret hora
  Augustum. iam pridem, ex quo suffragia nulli
  uendimus, effudit curas; nam qui dabat olim
  imperium, fasces, legiones, omnia, nunc se
80 continet atque duas tantum res anxius optat,
  panem et circenses. ‘perituros audio multos.’
  ‘nil dubium, magna est fornacula.’ ‘pallidulus mi
  Bruttidius meus ad Martis fuit obuius aram;
  quam timeo, uictus ne poenas exigat Aiax
85 a male defensis. curramus praecipites et,   85 a male defensis scripsi : ut (aut FZ) male defensus Ω | et Ω : et sic F, sic Z, ut ς ||
  dum iacet in ripa, calcemus Caesaris hostem.
  sed uideant serui, ne quis neget et pauidum in ius
  ceruice obstricta dominum trahat.’ hi sermones
  tunc de Seiano, secreta haec murmura uolgi.
90 uisne salutari sicut Seianus, auere   90 auere Lachmann : haberi P2FK1U1 : habere cett. ||
  tantundem atque illi summas donare curules,
  illum exercitibus praeponere, tutor haberi
  principis angusta Caprearum in rupe sedentis
  cum grege Chaldaeo? uis certe pila, cohortis,
95 egregios equites et castra domestica; quidni
  haec cupias? et qui nolunt occidere quemquam
  posse uolunt. sed quae praeclara et prospera tanti,
  ut rebus laetis par sit mensura malorum?
  huius qui trahitur praetextam sumere mauis
100 an Fidenarum Gabiorumque esse potestas
  et de mensura ius dicere, uasa minora
  frangere pannosus uacuis aedilis Vlubris?
  ergo quid optandum foret ignorasse fateris
  Seianum; nam qui nimios optabat honores
105 et nimias poscebat opes, numerosa parabat
  excelsae turris tabulata, unde altior esset
  casus et inpulsae praeceps inmane ruinae.
  quid Crassos, quid Pompeios euertit et illum,
  ad sua qui domitos deduxit flagra Quirites?
110 summus nempe locus nulla non arte petitus
  magnaque numinibus uota exaudita malignis.
  ad generum Cereris sine caede ac uulnere pauci
  descendunt reges et sicca morte tyranni.
  Eloquium ac famam Demosthenis aut Ciceronis
115 incipit optare et totis quinquatribus optat
  quisquis adhuc uno parcam colit asse Mineruam,
  quem sequitur custos angustae uernula capsae.
  eloquio sed uterque perit orator, utrumque
  largus et exundans leto dedit ingenii fons.
120 ingenio manus est et ceruix caesa, nec umquam
  sanguine causidici maduerunt rostra pusilli.
  ‘o fortunatam natam me consule Romam!’
  Antoni gladios potuit contemnere si sic
  omnia dixisset. ridenda poemata malo
125 quam te, conspicuae diuina Philippica famae,
  uolueris a prima quae proxima. saeuus et illum
  exitus eripuit, quem mirabantur Athenae
  torrentem et pleni moderantem frena theatri.
  dis ille aduersis genitus fatoque sinistro,
130 quem pater ardentis massae fuligine lippus
  a carbone et forcipibus gladiosque paranti
  incude et luteo Volcano ad rhetora misit.
  Bellorum exuuiae, truncis adfixa tropaeis
  lorica et fracta de casside buccula pendens
135 et curtum temone iugum uictaeque triremis
  aplustre et summo tristis captiuus in arcu
  humanis maiora bonis creduntur. ad hoc se
  Romanus Graiusque et barbarus induperator
  erexit, causas discriminis atque laboris
140 inde habuit: tanto maior famae sitis est quam
  uirtutis. quis enim uirtutem amplectitur ipsam,
  praemia si tollas? patriam tamen obruit olim
  gloria paucorum et laudis titulique cupido
  haesuri saxis cinerum custodibus, ad quae
145 discutienda ualent sterilis mala robora fici,
  quandoquidem data sunt ipsis quoque fata sepulcris.
  expende Hannibalem: quot libras in duce summo
  inuenies? hic est quem non capit Africa Mauro
  percussa oceano Niloque admota tepenti
150 rursus ad Aethiopum populos aliosque elephantos.
  additur imperiis Hispania, Pyrenaeum
  transilit. opposuit natura Alpemque niuemque:
  diducit scopulos et montem rumpit aceto.
  iam tenet Italiam, tamen ultra pergere tendit.
155 ‘acti’ inquit ‘nihil est, nisi Poeno milite portas
  frangimus et media uexillum pono Subura.’
  o qualis facies et quali digna tabella,
  cum Gaetula ducem portaret belua luscum!
  exitus ergo quis est? o gloria! uincitur idem
160 nempe et in exilium praeceps fugit atque ibi magnus
  mirandusque cliens sedet ad praetoria regis,
  donec Bithyno libeat uigilare tyranno.
  finem animae, quae res humanas miscuit olim,
  non gladii, non saxa dabunt nec tela, sed ille
165 Cannarum uindex et tanti sanguinis ultor
  anulus. i, demens, et saeuas curre per Alpes
  ut pueris placeas et declamatio fias.
  unus Pellaeo iuueni non sufficit orbis,
  aestuat infelix angusto limite mundi
170 ut Gyarae clausus scopulis paruaque Seripho;
  cum tamen a figulis munitam intrauerit urbem,
  sarcophago contentus erit. mors sola fatetur
  quantula sint hominum corpuscula. creditur olim
  uelificatus Athos et quidquid Graecia mendax
175 audet in historia, constratum classibus isdem
  suppositumque rotis solidum mare; credimus altos
  defecisse amnes epotaque flumina Medo
  prandente et madidis cantat quae Sostratus alis.
  ille tamen qualis rediit Salamine relicta,
180 in Corum atque Eurum solitus saeuire flagellis
  barbarus Aeolio numquam hoc in carcere passos,
  ipsum conpedibus qui uinxerat Ennosigaeum —
  mitius id sane: quid? non et stigmate dignum 183 quid? non . . . credidit? Weber : quod non . . . credidit Ω ||
  credidit? huic quisquam nollet seruire deorum? — 184 nollet Housman : uellet Ω ||
185 sed qualis rediit? nempe una naue, cruentis
  fluctibus ac tarda per densa cadauera prora.
  has totiens optata exegit gloria poenas.
  ‘Da spatium uitae, multos da, Iuppiter, annos.’
  hoc recto uoltu, solum hoc et pallidus optas.
190 sed quam continuis et quantis longa senectus
  plena malis! deformem et taetrum ante omnia uultum
  dissimilemque sui, follentem pro cute pellem 192 follentem Nisbet : deformem Ω ||
  pendentisque genas et talis aspice rugas
  quales, umbriferos ubi pandit Thabraca saltus,
195 in uetula scalpit matertera simia bucca. 195 matertera temptaui : iam mater Ω : Garamantis Ferguson ||
  plurima sunt iuuenum discrimina, pulchrior ille
  hoc atque ore alio, multum hic robustior illo: 197 ore Housman : ille Φ, om. PO ||
  una senum facies, cum uoce trementia membra
  et iam leue caput madidique infantia nasi;
200 frangendus misero gingiua panis inermi.
  usque adeo grauis uxori natisque sibique,
  ut captatori moueat fastidia Cosso.
  non eadem uini atque cibi torpente palato
  gaudia; nam coitus iam longa obliuio, uel si
205 coneris, iacet exiguus cum ramice neruus
  et, quamuis tota palpetur nocte, iacebit.
  anne aliud sperare potest haec inguinis aegri 207 aliud temptaui : aliquid Ω ||
  canities? quid quod merito suspecta libido est
  quae uenerem adfectat sine uiribus? aspice partis
210 nunc damnum alterius. nam quae cantante uoluptas,
  sit licet eximius, citharoedo siue Seleuco
  et quibus aurata mos est fulgere lacerna?
  quid refert, magni sedeat qua parte theatri
  qui uix cornicines exaudiet atque tubarum
215 concentus? clamore opus est ut sentiat auris
  quem dicat uenisse puer, quot nuntiet horas.
  praeterea minimus gelido iam in corpore sanguis
  febre calet sola, circumsilit agmine facto
  morborum omne genus, quorum si nomina quaeras,
220 promptius expediam quot amauerit Oppia moechos,
  quot Themison aegros autumno occiderit uno,
  quot Basilus socios, quot circumscripserit Hirrus
  pupillos, quot larga uiros exorbeat uno 223 larga scripsi : longa Ω ||
  Maura die, quot discipulos inclinet Hamillus;
225 percurram citius quot uillas possideat nunc 225-226 damnauit Griffith ||
  quo tondente grauis iuueni mihi barba sonabat.
  ille umero, hic lumbis, hic coxa debilis; ambos
  perdidit ille oculos et luscis inuidet; huius
  pallida labra cibum accipiunt digitis alienis,
230 ipse ad conspectum cenae diducere rictum
  suetus hiat tantum ceu pullus hirundinis, ad quem
  ore uolat pleno mater ieiuna. sed omni
  membrorum damno maior dementia, quae nec
  nomina seruorum nec uoltum agnoscit amici
235 cum quo praeterita cenauit nocte, nec illos
  quos genuit, quos eduxit. nam codice saeuo
  heredes uetat esse suos, bona tota feruntur
  ad Phialen; tantum artificis ualet halitus oris,
  quod steterat multis in carcere fornicis annis.
240 ut uigeant sensus animi, ducenda tamen sunt
  funera natorum, rogus aspiciendus amatae
  coniugis et fratris plenaeque sororibus urnae.
  haec data poena diu uiuentibus, ut renouata
  semper clade domus multis in luctibus inque
245 perpetuo maerore et nigra ueste senescant.
  rex Pylius, magno si quicquam credis Homero,
  exemplum uitae fuit a cornice secundae.
  felix nimirum, qui tot per saecula mortem
  distulit atque suos iam dextra conputat annos,
250 quique nouum totiens mustum bibit. oro parumper
  attendas quantum de legibus ipse queratur
  fatorum et nimio de stamine, cum uidet acris
  Antilochi barbam ardentem, cum quaerit ab omni,
  quisquis adest, socio cur haec in tempora duret,
255 quod facinus dignum tam longo admiserit aeuo.
  haec eadem Peleus, raptum cum luget Achillem,
  atque alius, cui fas Ithacum lugere natantem.
  incolumi Troia Priamus uenisset ad umbras
  Assaraci magnis sollemnibus Hectore funus
260 portante ac reliquis fratrum ceruicibus inter
  Iliadum lacrimas, ut primos edere planctus
  Cassandra inciperet scissaque Polyxena palla,
  si foret extinctus diuerso tempore, quo non
  coeperat audaces Paris aedificare carinas.
265 longa dies igitur quid contulit? omnia uidit
  euersa et flammis Asiam ferroque cadentem.
  tunc miles tremulus posita tulit arma tiara
  et ruit ante aram summi Iouis ut uetulus bos,
  qui domini cultris tenue et miserabile collum
270 praebet ab ingrato iam fastiditus aratro.
  exitus ille utcumque hominis, sed torua canino
  latrauit rictu quae post hunc uixerat uxor.
  festino ad nostros et regem transeo Ponti
  et Croesum, quem uox iusti facunda Solonis
275 respicere ad longae iussit spatia ultima uitae.
  exilium et carcer Minturnarumque paludes
  et mendicatus uicta Carthagine panis
  hinc causas habuere; quid illo ciue tulisset
  natura in terris, quid Roma beatius umquam,
280 si circumducto captiuorum agmine et omni
  bellorum pompa | animam exhalasset opimam,
  cum de Teutonico uellet descendere curru?
  prouida Pompeio dederat Campania febres
  optandas, sed multae urbes et publica uota
285 uicerunt; igitur Fortuna ipsius et Vrbis
  seruatum uicto caput abstulit. hoc cruciatu
  Lentulus, hac poena caruit ceciditque Cethegus
  integer et iacuit Catilina cadauere toto.
  Formam optat modico pueris, maiore puellis
290 murmure, cum Veneris fanum uidet, anxia mater
  usque ad delicias uotorum. ‘cur tamen’ inquit
  ‘corripias? pulchra gaudet Latona Diana.’
  sed uetat optari faciem Lucretia qualem
  ipsa habuit, cuperet Rutilae Verginia gibbum
295 accipere «atque suum« Rutilae dare. filius autem
  corporis egregii miseros trepidosque parentes
  semper habet: rara est adeo concordia formae
  atque pudicitiae. sanctos licet horrida mores
  tradiderit domus ac ueteres imitata Sabinos,
300 praeterea castum ingenium uoltumque modesto
  sanguine feruentem tribuat natura benigna
  larga manu (quid enim puero conferre potest plus
  custode et cura natura potentior omni?),
  non licet esse uiro; nam prodiga corruptoris
305 improbitas ipsos audet temptare parentes:
  tanta in muneribus fiducia. nullus ephebum
  deformem saeua castrauit in arce tyrannus,
  nec praetextatum rapuit Nero loripedem nec
  strumosum atque utero pariter gibboque tumentem.
310 i nunc et iuuenis specie laetare tui, quem
  maiora expectant discrimina. fiet adulter
  publicus et poenas metuet quascumque mariti
  lex irae debet, nec erit felicior astro 313 lex irae Housman : irati Ω ||
  Martis, ut in laqueos numquam incidat. exigit autem
315 interdum ille dolor plus quam lex ulla dolori
  concessit: necat hic ferro, secat ille cruentis
  uerberibus, quosdam moechos et mugilis intrat.
  sed tuus Endymion dilectae fiet adulter
  matronae. mox cum dederit Seruilia nummos
320 fiet et illius quam non amat, exuet omnem
  corporis ornatum; quid enim ulla negauerit udis
  inguinibus, siue est haec Oppia siue Catulla?
  deterior totos habet illic femina mores.
  ‘sed casto quid forma nocet?’ quid profuit immo
325 Hippolyto graue propositum, quid Bellerophonti?
  - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 325b lacunam statuit Marklandus ||
  erubuit nempe haec ceu fastidita repulsa. 326 nempe haec Ω : certe FLOZ : coepto Housman | repulsa Φ : repulso P1 lem. ||
  nec Stheneboea minus quam Cressa excanduit, et se
  concussere ambae. mulier saeuissima tunc est
  cum stimulos odio pudor admouet. elige quidnam
330 suadendum esse putes cui nubere Caesaris uxor
  destinat. optimus hic et formonsissimus idem
  gentis patriciae rapitur miser extinguendus
  Messalinae oculis; dudum sedet illa parato
  flammeolo Tyriusque palam genialis in hortis
335 sternitur et ritu decies centena dabuntur
  antiquo, ueniet cum signatoribus auspex.
  haec tu secreta et paucis commissa putabas?
  non nisi legitime uolt nubere. quid placeat dic.
  ni parere uelis, pereundum erit ante lucernas;
340 si scelus admittas, dabitur mora paruula, dum res
  nota urbi et populo contingat principis aurem.
  dedecus ille domus sciet ultimus. interea tu
  obsequere imperio, si tanti uita dierum
  paucorum. quidquid leuius meliusque putaris,
345 praebenda est gladio pulchra haec et candida ceruix.
  Nil ergo optabunt homines? si consilium uis,
  permittes ipsis expendere numinibus quid
  conueniat nobis rebusque sit utile nostris;
  nam pro iucundis aptissima quaeque dabunt di.
350 carior est illis homo quam sibi. nos animorum
  inpulsu et caeca uanaque cupidine ducti 351 uanaque uel prauaque Housman : magnaque Ω ||
  coniugium petimus partumque uxoris, at illis
  notum qui pueri qualisque futura sit uxor.
  ut tamen exposcas aliquid uoueasque sacellis 354 exposcas Eden : et poscas Ω ||
355 exta et candiduli diuina tomacula porci,
  orandum est ut sit mens sana in corpore sano. 356 deleuit Reeve ||
  fortem posce animum mortis terrore carentem,
  qui spatium uitae extremum inter munera ponat
  naturae, qui ferre queat quoscumque dolores, 359 dolores GU : labores PΦ ||
360 nesciat irasci, cupiat nihil et potiores
  Herculis aerumnas credat saeuosque labores
  et uenere et cenis et pluma Sardanapalli.
  monstro quod ipse tibi possis dare; semita certe
  tranquillae per uirtutem patet unica uitae.
365 nullum numen habes, si sit prudentia: nos te, 365-366 uersus iteratos ad 14.315-16 damnauit Guietus ||
  nos facimus, Fortuna, deam caeloque locamus.