| |
|
|
| |
Praefatio |
XVI |
|
| |
Audebisne, precor, doctae subiecta
cateruae, |
| |
inter tot proceres, nostra
Thalia, loqui? |
| |
nec te fama uetat, uero quam celsius
auctam |
| |
uel seruasse labor uel
minuisse pudor? |
| 5 |
an tibi continuis creuit fiducia
castris |
| |
totaque iam uatis pectora
miles habet? |
| |
culmina Romani maiestatemque
senatus |
| |
et, quibus exultat Gallia,
cerne uiros. |
| |
omnibus audimur terris mundique per
aures |
| 10 |
ibimus. ah nimius consulis
urget amor! |
| |
Iuppiter, ut perhibent, spatium cum discere
uellet |
| |
naturae, regni nescius ipse
sui, |
| |
armigeros utrimque duos aequalibus
alis |
| |
misit ab Eois Occiduisque
plagis. |
| 15 |
Parnasus geminos fertur iunxisse
uolatus; |
| |
contulit alternas Pythius
axis aues. |
| |
princeps non aquilis terram cognoscere
curat; |
| |
certius in uobis aestimat
imperium. |
| |
hoc ego concilio collectum metior
orbem; |
| 20 |
hoc uideo coetu quidquid
ubique micat. |
| |
| |
Panegyricus |
XVII |
| |
| |
Ipsa quidem Virtus
pretium sibi, solaque late |
| |
Fortunae secura nitet nec fascibus
ullis |
| |
erigitur plausuue petit clarescere
uulgi. |
| |
nil opis externae cupiens, nil indiga
laudis, |
| 5 |
diuitiis animosa suis inmotaque
cunctis |
| |
casibus ex alta mortalia despicit
arce. |
| |
hanc tamen inuitam blande uestigat et
ultro |
| |
ambit Honos. docuit totiens ad rura
profectus |
8
ad rura Cuiacius : a rure O || |
| |
lictor et in mediis consul quaesitus
aratris. |
9
consul quaesitus C : quaesitus consul C || |
| 10 |
te quoque naturae sacris mundique
uacantem, |
| |
emeritum pridem desudatisque
remotum |
| |
iudiciis, eadem rursus conplexa
potestas |
| |
euehit et reducem notis inponit
habenis. |
| |
accedunt trabeae: nil iam, Theodore,
relictum, |
| 15 |
quo uirtus animo crescat uel splendor
honori: |
| |
culmen utrumque
tenes. Talem te protinus
anni |
| |
formauere rudes, et dignum uita
curuli |
| |
traxit iter primaeque senes cessere
iuuentae. |
| |
iam tum canities animi, iam dulce
loquendi |
| 20 |
pondus et attonitas sermo qui duceret
aures. |
| |
mox undare foro uictrix opulentia
linguae |
| |
tutarique reos. ipsa haec amplissima
sedes |
| |
orantem stupuit, bis laudatura
regentem. |
| |
hinc te pars Libyae moderantem iura
probauit, |
| 25 |
quae nunc tota probat; longi sed pignus
amoris |
25 quae
C : quem C || |
| |
exiguae peperere morae populumque
clientem |
| |
publica mansuris testantur uocibus
aera. |
| |
inde tibi Macetum tellus et credita
Pellae |
| |
moenia, quae famulus quondam ditauit
Hydaspes; |
| 30 |
tantaque commissae reuocasti gaudia
genti |
| |
mitibus arbitriis, quantum bellante
Philippo |
| |
floruit aut nigri cecidit cum regia
Pori. |
| |
Sed non ulterius te
praebuit urbibus aula: |
| |
maluit esse suum. terris edicta
daturus, |
| 35 |
supplicibus responsa, uenis. oracula
regis |
| |
eloquio creuere tuo, nec dignius
umquam |
| |
maiestas meminit sese Romana
locutam. |
| |
hinc sacrae mandantur opes orbisque
tributa |
| |
possessi, quidquid fluuiis euoluitur
auri, |
| 40 |
quidquid luce procul uenas rimata
sequaces |
| |
abdita pallentis fodit sollertia
Bessi. |
| |
Ac uelut expertus
lentandis nauita tonsis |
| |
praeficitur lateri custos; hine ardua
prorae |
| |
temperat et fluctus tempestatesque
futuras |
| 45 |
edocet; adsiduo cum Dorida uicerit
usu, |
| |
iam clauum totamque subit torquere
carinam: |
| |
sic cum clara diu mentis documenta
dedisses, |
| |
non te parte sui, sed in omni corpore
sumpsit |
| |
imperium cunctaque dedit tellure
regendos |
| 50 |
rectores. Hispana tibi Germanaque
Tethys |
| |
paruit et nostro diducta Britannia
mundo, |
| |
diuersoque tuas coluerunt gurgite
uoces |
| |
lentus Arar Rhodanusque ferox et diues
Hiberus. |
| |
o quotiens doluit Rhenus, qua barbarus
ibat, |
| 55 |
quod te non geminis frueretur iudice
ripis! |
| |
unius fit cura uiri, quodcumque
rubescit |
| |
occasu, quodcumque dies deuexior
ambit. |
| |
tam celer adsiduos expleuit cursus
honores: |
| |
una potestatum spatiis interfuit
aetas |
| 60 |
totque gradus fati iuuenilibus intulit
annis. |
| |
Postquam parta quies
et summum nacta cacumen |
| |
iam secura petit priuatum gloria
portum, |
| |
ingenii redeunt fructus aliique
labores |
| |
et uitae pars nulla perit: quodcumque
recidit |
64 recidit
Heinsius : recedit O || |
| 65 |
litibus, incumbit studiis, animusque
uicissim |
| |
aut curam inponit populis aut otia
Musis. |
| |
omnia Cecropiae relegis secreta
senectae |
| |
discutiens, quid quisque nouum mandauerit
aeuo |
| |
quantaque diuersae producant agmina
sectae. |
69 agmina
O ] dogmata Burmannus || |
| 70 |
namque aliis princeps rerum disponitur
aer; |
| |
hic confidit aquis; hic procreat omnia
flammis. |
| |
alter in Aetnaeas casurus sponte
fauillas |
| |
dispergit reuocatque deum rursusque
receptis |
| |
nectit amicitiis quidquid discordia
soluit. |
| 75 |
corporis hic, damnat sensus uerumque
uideri |
| |
pernegat. hic semper lapsurae pondera
terrae |
| |
conatur rapido caeli fulcire
rotatu |
| |
accenditque diem praerupti turbine
saxi. |
| |
ille ferox unoque tegi non passus
Olympo |
79 ferox
C : ferax C, Birt || |
| 80 |
inmensum per inane uolat finemque
perosus |
| |
parturit innumeros angusto pectore
mundos. |
| |
hi uaga collidunt caecis primordia
plagis; |
| |
numina constituunt alii casusque
relegant. |
| |
Graiorum obscuras
Romanis floribus artes |
| 85 |
inradias, uicibus gratis formare
loquentes |
| |
suetus et alterno uerum contexere
nodo. |
| |
quidquid Socratico manauit ab ordine,
quidquid |
87 ordine
O ] agmine Schraderus || |
| |
docta Cleantheae sonuerunt atria
turbae, |
| |
inuentum quodcumque tuo, Chrysippe,
recessu, |
| 90 |
quidquid Democritus risit dixitque
tacendo |
| |
Pythagoras, uno se pectore cuncta
uetustas |
| |
condidit et maior collectis uiribus
exit. |
| |
ornantur ueteres, et nobiliore
magistro |
| |
in Latium spretis Academia migrat
Athenis, |
| 95 |
ut tandem propius discat, quo fine
beatum |
| |
derigitur, quae norma boni, quis limes
honesti; |
| |
quaenam membra sui uirtus diuisa
domandis |
| |
obiectet uitiis; quae pars iniusta
recidat, |
| |
quae uincat ratione metus, quae frenet
amores. |
| 100 |
At quotiens elementa
doces semperque fluentis |
| |
materiae causas: quae uis animauerit
astra |
| |
inpuleritque choros; quo uiuat machina
motu; |
| |
sidera cur septem retro nitantur in
ortus |
| |
obluctata polo; uariisne meatibus
idem |
| 105 |
arbiter an geminae conuertant aethera
mentes; |
| |
sitne color proprius rerum, lucisne
repulsu |
| |
eludant aciem; tumidos quae luna
recursus |
| |
nutriat Oceani; quo fracta tonitrua
uento, |
| |
quis trahat imbriferas nubes, quo saxa
creentur |
| 110 |
grandinis; unde rigor niuibus; quae flamma per
auras |
| |
excutiat rutilos tractus aut fulmina
uelox |
| |
torqueat aut tristem fingat crinita
cometen. |
| |
Iam tibi conpositam
fundauerat ancora puppim, |
| |
telluris iam certus eras; fecunda
placebant |
| 115 |
otia; nascentes ibant in saecula
libri: |
| |
cum subito liquida cessantem uidit ab
aethra |
| |
Iustitia et tanto uiduatas uindice
leges. |
117 uindice Burmannus,
Schraderus : iudice O || |
| |
continuo frontem limbo uelata
pudicam |
| |
deserit autumni portas, qua uergit in
Austrum |
| 120 |
Signifer et noctis reparant dispendia
Chelae. |
| |
pax auibus, quacumque uolat, rabiemque
frementes |
| |
deposuere ferae; laetatur terra
reuerso |
| |
numine quod prisci post tempora perdidit
auri. |
| |
illa per occultum Ligurum se moenibus
infert |
| 125 |
et castos leuibus plantis ingressa
penates |
| |
inuenit aetherios signantem puluere
cursus, |
| |
quos pia sollicito deprendit pollice
Memphis: |
| |
quae moueant momenta polum, quam certus in
astris |
| |
error, quis tenebras solis †causisque
meantem |
129 solis C : soli
C | causisque C : causasque C : quantusque
Gronouius : lucisque Jeep : pausisque Buecheler :
spatiisque uel circlisque Birt || |
| 130 |
†defectum indicat† numerus, quae
linea Phoeben |
130 indicat C :
indicit C : inducat C : dicat C : discat C : signet
C || |
| |
damnet et excluso pallentem fratre
relinquat. |
| |
ut procul aspexit fulgentia Virginis
ora |
| |
cognouitque deam, uultus ueneratus
amicos |
| |
occurrit scriptaeque notas confundit
harenae. |
| 135 |
Tum sic diua prior:
‘Malli, sincera bonorum |
| |
congeries, in quo ueteris uestigia
recti |
| |
et ductos uideo mores meliore
metallo, |
| |
iam satis indultum studiis, Musaeque tot
annos |
| |
eripuere mihi. pridem te iura
reposcunt. |
| 140 |
adgredere et nostro rursum te redde
labori |
| |
nec tibi sufficiat transmissae gloria
uitae. |
| |
humanum curare genus quis terminus
umquam |
| |
praescriptus? nullas recipit prudentia
metas. |
| |
adde quod haec multis potuit contingere
sedes, |
| 145 |
sed meriti tantum redeunt, actusque
priores |
| |
commendat repetitus honos uirtusque
reducit |
| |
quos fortuna legit. melius magnoque
petendum |
| |
credis in abstrusa rerum ratione
morari? |
| |
scilicet illa tui patriam praecepta
Platonis |
| 150 |
erexere magis, quam qui responsa
secutus |
| |
obruit Eoas classes urbemque
carinis |
| |
uexit et arsuras Medo subduxit
Athenas? |
| |
Spartanis potuit robur praestare
Lycurgus |
| |
matribus et sexum leges uicere
seuerae |
| 155 |
ciuibus et uetitis ignauo credere
muro |
| |
tutius obiecit nudam Lacedaemona
bellis: |
| |
at non Pythagorae monitus annique
silentes |
| |
famosum Oebalii luxum pressere
Tarenti. |
| |
Quis uero insignem
tanto sub principe curam |
| 160 |
respuat? aut quando meritis maiora
patebunt |
| |
praemia? quis demens adeo qui iungere
sensus |
| |
cum Stilichone neget? similem quae protulit
aetas |
| |
consilio uel Marte uirum? nunc Brutus
amaret |
| |
uiuere sub regno, tali succumberet
aulae |
| 165 |
Fabricius, cuperent ipsi seruire
Catones. |
| |
nonne uides ut nostra soror Clementia
tristes |
| |
obtundat gladios, fratresque amplexa
serenos |
| |
adsurgat Pietas, fractis ut lugeat
armis |
| |
Perfidia et laceris morientes crinibus
hydri |
| 170 |
lambant inualido Furiarum uincla
ueneno? |
170 uincla O :
colla c || |
| |
exultat cum Pace Fides. iam sidera
cunctae |
| |
liquimus et placidas inter discurrimus
urbes. |
| |
nobiscum, Theodore,
redi.’ Subit ille
loquentem |
| |
talibus: ‘agrestem dudum me, diua,
reuerti |
| 175 |
cogis et infectum longi rubigine
ruris |
| |
ad tua signa uocas. nam quae mihi cura tot
annis |
| |
altera quam duras sulcis mollire
nouales, |
| |
nosse soli uires, nemori quae commoda
rupes, |
| |
quis felix oleae tractus, quae glaeba
faueret |
| 180 |
frugibus aut quales tegeret uindemia
colles? |
| |
terribiles rursus lituos ueteranus
adibo |
| |
et desueta uetus temptabo caerula
uector? |
| |
collectamque diu et certis utcumque
locatam |
| |
sedibus in dubium patiar deponere
famam? |
| 185 |
nec me, quid ualeat natura fortior
usus, |
| |
praeterit, aut quantum neclectae defluat
arti. |
| |
desidis aurigae non audit uerbera
currus, |
| |
nec manus agnoscit quem non exercuit
arcum. |
| |
esse sed iniustum fateor quodcumque
negatur |
| 190 |
Iustitiae. tu prima hominem siluestribus
antris |
| |
elicis et foedo deterres saecula
uictu; |
| |
te propter colimus leges animosque
ferarum |
| |
exuimus; †nitidis† quisquis te
sensibus hausit, |
193 nitidis quisquis
C : quisquis nitidis c : puris quisquis C : mundis
quisquis C : penitus quisquis Ker : totis quisquis dubitanter
Hall || |
| |
inruet intrepidus flammis, hiberna
secabit |
194 flammis C :
flammas C || |
| 195 |
aequora, confertos hostes superabit
inermis. |
| |
ille uel Aethiopum pluuiis solabitur
aestus; |
| |
illum trans Scythiam uernus comitabitur
aer.’ |
| |
Sic fatus tradente dea
suscepit habenas |
| |
quattuor ingenti iuris temone
refusas. |
| 200 |
prima Padum Thybrimque ligat crebrisque
micantem |
| |
urbibus Italiam; Numidas Poenosque
secunda |
| |
temperat; Illyrico se tertia porrigit
orbi; |
| |
ultima Sardiniam, Cyrnon trifidamque
retentat |
| |
Sicaniam et quidquid Tyrrhena tunditur
unda |
| 205 |
uel gemit Ionia. nec tot molimina
rerum |
205 nec tot molimina
Heinsius : nec te molimina c : nec te me limina c : nec
tot te limina c : nec te tot limin C : nec te tot lumina C
: nec te tot culmina Clauerius : nec te tot lubrica Birt
|| |
| |
aut tantum turbauit onus; sed ut altus
Olympi |
| |
uertex, qui spatio uentos hiemesque
relinquit, |
| |
perpetuum nulla temeratus nube
serenum |
| |
celsior exurgit pluuiis auditque
ruentes |
| 210 |
sub pedibus nimbos et rauca tonitrua
calcat, |
| |
sic patiens animi per tanta negotia
liber |
211 animi C :
animus C : animo C : animos C || |
| |
emergit similisque sui, iustique
tenorem |
212 emergit . . . sui
O : emergis . . . tui c, Paul || |
| |
flectere non odium cogit, non gratia
suadet. |
| |
nam spretas quis opes intaetaque pectora
lucro |
| 215 |
commemoret? fuerint aliis haec forte
decori: |
215 decori C :
decora C || |
| |
nulla potest laus esse tibi quae crimina
purget. |
| |
seruat inoffensam diuina modestia
uocem; |
| |
temperiem seruant oculi; nec lumina
feruor |
| |
asperat aut rabies suffundit sanguine
uenas, |
219 rabies c,
Burmannus : rabidas C : rapidas C || |
| 220 |
nullaque mutati tempestas proditur
oris. |
| |
quin etiam sontes expulsa corrigis
ira |
| |
et placidus delicta domas; nec dentibus
umquam |
| |
instrepis horrendum, fremitu nec uerbera
poscis. |
| |
qui fruitur poena, ferus est, legumque
uidetur |
| 225 |
uindictam praestare sibi; cum uiscera
felle |
| |
canduerint, ardet stimulis ferturque
nocendi |
| |
prodigus, ignarus causae: dis proximus
ille, |
| |
quem ratio, non ira mouet, qui facta
rependens |
| |
consilio punire potest. mucrone
cruento |
| 230 |
se iactent alii, studeant feritate
timeri |
| |
addictoque hominum cumulent aeraria
censu. |
| |
lene fluit Nilus, sed cunctis amnibus
extat |
| |
utilior; nullo confessus murmure
uires |
| |
†acrior et rapidus†; tacitas
praetermeat ingens |
234 et C : at
C : ac C : ut c : aut C : ast C : ad
c | rapidus C : rapidas C : rapidis C : tacitus
C | acrior at Rhodanus Clauerius : acrior it rapidus
Geuartius, alia alii || |
| 235 |
Danubius ripas: eadem dementia
sani |
| |
gurgitis inmensum deducit in ostia
Gangen. |
| |
torrentes inmane fremant lassisque
minentur |
| |
pontibus; inuoluant spumoso uertice
siluas. |
| |
pax maiora decet; peragit tranquilla
potestas |
| 240 |
quod uiolenta nequit, mandataque fortius
urget |
| |
imperiosa
quies. Idem praedurus
iniquas |
| |
accepisse preces, rursus, quae digna
petitu, |
| |
largiri facilis; nec quae comitatur
honores |
| |
ausa tuam leuiter temptare superbia
mentem. |
| 245 |
frons priuata manet. non se rneruisse
fatetur, |
| |
qui creuisse putat; rigidi sed plena
pudoris |
| |
elucet grauitas, fastu iucunda
remoto. |
| |
quae non seditio, quae non insania
uulgi |
| |
te uiso lenita cadat? quae dissona
ritu |
| 250 |
barbaries, medii quam non reuerentia
frangat? |
| |
uel quis non, sitiens sermonis mella
politi, |
| |
deserat Orpheos blanda testudine
cantus? |
| |
qualem te legimus teneri primordia
mundi |
| |
scribentem aut partes animae, per singula
talem |
| 255 |
cernimus et similes agnoscit pagina
mores. |
| |
Nec dilata tuis
Augusto iudice merces |
| |
officiis, illumque habitum, quo iungitur
aulae |
| |
curia, qui socio proceres cum principe
nectit, |
| |
quem quater ipse gerit, perfecto detulit
anno |
| 260 |
deposuitque suas te succedente
curules. |
| |
crescite, uirtutes, fecundaque floreat
aetas |
| |
ingeniis: patuit campus certusque
merenti |
| |
stat fauor; ornatur propriis industria
donis. |
| |
surgite, sopitae, quas obruit ambitus,
artes. |
| 265 |
nil licet inuidiae, Stilicho dum prospicit
orbi |
| |
sidereusque gener. non hic uiolata
curulis, |
| |
turpia non Latios incestant nomina
fastos; |
| |
fortibus haec concessa uiris solisque
gerenda |
| |
patribus et Romae numquam latura
pudorem. |
| 270 |
Nuntia uotorum celeri
iam Fama uolatu |
| |
mouerat Aonios audito consule
lucos. |
| |
concinuit felix Helicon fluxitque
Aganippe |
| |
largior et docti riserunt floribus
amnes. |
| |
Vranie redimita comas, qua saepe
magistra |
| 275 |
Mallius igniferos radio descripserat
axes, |
| |
sic alias hortata
deas: ‘Patimurne,
sorores, |
| |
optato procul esse die nec limina
nostri |
| |
consulis et semper dilectas uisimus
aedes? |
| |
notior est Helicone domus. gestare
curules |
| |
et fasces subiisse libet. miracula
plebi |
| 280 |
colligite et claris nomen celebrate
theatris. |
| |
Tu Iouis aequorei
submersam fluctibus aulam |
| |
oratum uolucres, Erato, iam perge
quadrigas |
| |
a quibus haud umquam palmam rapturus
Arion. |
| 285 |
inlustret circum sonipes, quicumque
superbo |
| |
perstrepit hinnitu Baetin, qui splendida
potat |
| |
stagna Tagi madidoque iubas aspergitur
auro. |
| |
Calliope, liquidas
Alciden posce palaestras: |
| |
cuncta Palaemoniis manus explorata
coronis |
| |
adsit et Eleo pubes laudata
Tonanti. |
| 290 |
Tu iuga Taygeti
frondosaque Maenala, Clio, |
| |
i Triuiae supplex; non aspernata
rogantem |
| |
amphitheatrali faueat Latonia
pompae. |
| |
audaces legat ipsa uiros, qui colla
ferarum |
| 295 |
arte ligent certoque premant uenabula
nisu. |
| |
ipsa truces fetus captiuaque ducat ab
antris |
| |
prodigia et caedis sitientem differat
arcum. |
| |
conueniant ursi, magna quos mole
ruentes |
| |
torua Lycaoniis Helice miretur ab
astris, |
| 300 |
perfossique rudant populo pallente
leones, |
| |
quales Mygdonio curru frenare
Cybele |
| |
optet et Herculei mallent fregisse
lacerti. |
| |
obuia fulminei properent ad uulnera
pardi |
| |
semine permixto geniti, cum forte
leaenae |
| 305 |
nobiliorem uterum uiridis corrupit
adulter: |
| |
hi maculis patres referunt et robore
matres. |
| |
quidquid monstriferis nutrit Gaetulia
campis, |
| |
Alpina quidquid tegitur niue, Gallica si
quid |
| |
silua timet, iaceat; largo ditescat
harena |
309 timet C : tenet
C || |
| 310 |
sanguine; consumant totos spectacula
montes. |
| |
Nec molles egeant nota
dulcedine ludi: |
311 nota Clauerius
: nostra O || |
| |
qui laetis risum salibus mouisse
facetus, |
| |
qui nutu manibusque loquax, cui tibia
flatu, |
| |
cui plectro pulsanda chelys, qui pulpita
socco |
| 315 |
personat aut alte graditur maiore
cothurno, |
| |
et qui magna leui detrudens murmura
tactu |
| |
innumeras uoces segetis moderatus
aenae |
| |
intonat erranti digito penitusque
trabali |
| |
uecte laborantes in carmina concitat
undas, |
| 320 |
uel qui more auium sese iaculantur in
auras |
| |
corporaque aedificant celeri crescentia nexu,
|
| |
quorum conpositam puer amentatus in arcem
|
| |
emicet et uinctu plantae uel cruribus
haerens |
| |
pendula librato figat uestigia
saltu. |
| 325 |
mobile ponderibus descendat pegma
reductis |
| |
inque chori speciem parcentes ardua
flammas |
326 spargentes O ]
parcentes Gronouius || |
| |
scaena rotet: uarios effingat Mulciber
orbes |
| |
per tabulas inpune uagus pictaeque
citato |
| |
ludant igne trabes et non permissa
morari |
| 330 |
fida per innocuas errent incendia
turres. |
| |
lasciui subito confligant aequore
lembi |
| |
stagnaque remigibus spument inmissa
canoris. |
| |
Consul per populos
idemque grauissimus auctor |
| |
eloquii, duplici uita subnixus in
aeuum, |
| 335 |
procedat pariter libris fastisque
legendus. |
| |
accipiat patris exemplum tribuatque
nepoti |
| |
filius et coeptis ne desit fascibus
heres. |
| |
decurrat trabeata domus tradatque
secures |
| |
mutua posteritas seruatoque ordine
fati |
| 340 |
Mallia continuo numeretur consule
proles.’ |
|
§ |
