|
|
|
|
Continuant superi
pleno Romana fauore |
|
gaudia successusque nouis successibus
urgent: |
2
urgent c : augent O || |
|
conubii necdum festiuos regia
cantus |
3
conubii C : coniugii C || |
|
sopierat, cecinit fuso Gildone
triumphos, |
5 |
et calidis thalami successit laurea
sertis, |
|
sumeret ut pariter princeps nomenque
mariti |
|
uictorisque decus; Libyae post proelia
crimen |
|
concidit Eoum, rursusque Oriente
subacto |
|
consule defensae surgunt Stilichone
secures. |
10 |
ordine uota meant. equidem si carmen in
unum |
|
tantarum sperem cumulos aduoluere
rerum, |
|
promptius inponam glaciali Pelion
Ossae; |
|
si partem tacuisse uelim, quodcumque
relinquam |
|
maius erit. ueteres actus primamque
iuuentam |
15 |
prosequar? ad sese mentem praesentia
ducunt. |
|
narrem iustitiam? resplendet gloria
Martis. |
|
armati referam uires? plus egit
inermis. |
|
quod floret Latium, Latio quod reddita
seruit |
|
Africa, uicinum quod nescit Hiberia
Maurum, |
20 |
tuta quod inbellem miratur Gallia
Rhenum, |
|
an gelidam Thracen decertatosque
labores |
|
Hebro teste canam? magnum mihi panditur
aequor |
|
ipsaque Pierios lassant procliuia
currus |
|
laudibus
innumeris. Etenim mortalibus ex
quo |
25 |
tellus coepta coli, numquam sincera
bonorum |
|
sors ulli concessa uiro. quem uultus
honestat, |
|
dedecorant mores; animus quem pulchrior
ornat, |
|
corpus destituit. bellis insignior
ille, |
|
sed pacem foedat uitiis; hic publica
felix, |
30 |
sed priuata minus. partitim singula
quemque |
|
nobilitant: hunc forma decens, hunc robur in
armis, |
|
hunc rigor, hunc pietas, illum sollertia
iuris, |
|
hunc suboles castique tori. sparguntur in
omnes, |
|
in te mixta fluunt; et quae diuisa
beatos |
35 |
efficiunt, collecta
tenes. Quid facta
reuoluam |
|
militiamque patris, cuius producere
famam, |
|
si nihil egisset clarum nec fida
Valenti |
|
dextera duxisset rutilantes crinibus
alas, |
|
sufficeret natus Stilicho? mens ardua
semper |
40 |
a puero, tenerisque etiam fulgebat in
annis |
|
fortunae maioris honos. erectus et
acer |
|
nil breue moliri, nullis haerere
potentum |
|
liminibus fatisque loqui iam digna
futuris. |
|
iam tum conspicuus, iam tum uenerabilis
ibas |
45 |
spondebatque ducem celsi nitor igneus
oris |
|
membrorumque modus, qualem nec carmina
fingunt |
|
semideis. quacumque alte gradereris in
urbe, |
|
cedentes spatiis adsurgentesque
uidebas |
|
quamuis miles adhuc. taciti suffragia
uulgi |
50 |
iam tibi detulerant quidquid mox debuit
aula. |
|
Vix primaeuus eras,
pacis cum mitteris auctor |
|
Assyriae; tanta foedus cum gente
ferire |
|
commissum iuueni. Tigrim transgressus et
altum |
|
Euphraten Babylona petis. stupuere
seueri |
55 |
Parthorum proceres, et plebs pharetrata
uidendi |
|
flagrauit studio, defixaeque hospite
pulchro |
|
Persides arcanum suspirauere
calorem. |
|
turis odoratae cumulis et messe
Sabaea |
|
pacem conciliant arae; penetralibus
ignem |
60 |
sacratum rapuere adytis rituque
iuuencos |
|
Chaldaeo strauere magi. rex ipse
micantem |
|
inclinat dextra pateram secretaque
Beli |
|
et uaga testatur uoluentem sidera
Mithram. |
|
si quando sociis tecum uenatibus
ibant, |
65 |
quis Stilichone prior ferro penetrare
leones |
|
comminus aut longe uirgatas figere
tigres? |
|
flectenti faciles cessit tibi Medus
habenas; |
|
torquebas refugum Parthis mirantibus
arcum. |
|
Nubilis interea
maturae uirginis aetas |
70 |
urgebat patrias suspenso principe
curas, |
|
quem simul imperioque ducem nataeque
maritum |
|
prospiceret; dubius toto quaerebat ab
axe |
|
dignum coniugio generum thalamisque
Serenae. |
|
iudicium uirtutis erat; per castra, per
urbes, |
75 |
per populos animi cunctantis libra
cucurrit. |
75 cunctantis
O ] nutantis Heinsius || |
|
tu legeris tantosque uiros, quos obtulit
orbis, |
|
intra consilium uincis sensumque
legentis, |
77 consilium
C : concilium C | sensumque O : sensusque c :
censumque Barthius || |
|
et gener Augustis, olim socer ipse
futurus, |
|
accedis. radiis auri Tyriaque
superbit |
80 |
maiestate torus. comitata parentibus
exit |
|
purpureis uirgo: stabat pater inde
tropaeis |
|
inclutus; inde pium matris regina
gerebat |
|
obsequium grauibus subnectens flammea
gemmis. |
|
tunc et Solis equos, tunc exultasse
choreis |
85 |
astra ferunt mellisque lacus et flumina
lactis |
|
erupisse solo, cum floribus aequora
uernis |
|
Bosporos indueret roseisque euincta
coronis |
|
certantes Asiae taedas Europa
leuaret. |
|
Felix arbitrii
princeps, qui congrua mundo |
90 |
iudicat et primus censet quod cernimus
omnes. |
|
talem quippe uirum natis adiunxit et
aulae, |
|
cui neque luxuries bello nec blanda
periclis |
|
otia nec lucis fructus pretiosior
umquam |
|
laude fuit. quis enim Visos in claustra
feroces |
94 claustra
C : plaustra C || |
95 |
reppulit aut saeua Promoti caede
tumentes |
|
Bastarnas una potuit delere ruina? |
|
Pallantis iugulum Turno moriente
piauit |
|
Aeneas, tractusque rotis ultricibus
Hector |
|
irato uindicta fuit uel quaestus
Achilli: |
100 |
tu neque uaesano raptas uenalia
curru |
|
funera nec uanam corpus meditaris in
unum |
|
saeuitiam: turmas equitum peditumque
cateruas |
|
hostilesque globos tumulo prosternis
amici; |
|
inferiis gens tota datur. nec Mulciber
auctor |
105 |
mendacis clipei fabricataque uatibus
arma |
|
conatus iuuere tuos: tot barbara
solus |
|
milia iam pridem miseram uastantia
Thracen |
|
finibus exiguae uallis conclusa
tenebas. |
|
non te terrisonus stridor uenientis
Alani |
110 |
nec uaga Chunorum feritas, non falce
Gelonus, |
|
non arcu pepulere Getae, non Sarmata
conto. |
111 Getae O ]
fortasse Getes || |
|
extinctique forent penitus, ni more
maligno |
|
falleret Augustas occultus proditor
aures |
|
obstrueretque moras strictumque reconderet
ensem, |
115 |
solueret obsessos, praeberet foedera
captis. |
|
Adsiduus castris
aderat, rarissimus urbi, |
|
si quando trepida princeps pietate
uocaret; |
|
uixque salutatis Laribus, uix coniuge
uisa, |
|
deterso necdum repetebat sanguine
campum |
120 |
nec stetit Eucherii dum carperet oscula
saltem |
|
per galeam. patris stimulos ignesque
mariti |
|
uicit cura ducis. quotiens sub pellibus
egit |
122 uicit C :
uincit C || |
|
Edonas hiemes et tardi flabra
Bootae |
|
sub diuo Riphaea tulit! cumque igne
propinquo |
125 |
frigora uix ferrent alii, tum triste
rigentem |
|
Danubium calcabat eques niuibusque
profundum |
|
scandebat cristatus Athon lateque
corusco |
|
curuatas glacie siluas umbone
ruebat. |
|
nunc prope Cimmerii tendebat litora
Ponti, |
130 |
nunc dabat hibernum Rhodope nimbosa
cubile. |
|
uos, Haemi gelidae ualles, quas saepe
cruentis |
|
stragibus aequauit Stilicho, uos, Thracia,
testor, |
|
flumina, quae largo mutastis sanguine
fluctus. |
|
dicite, Bisaltae, uel qui Pangaea
iuuencis |
135 |
scinditis, offenso quantae sub uomere
putres |
|
dissiliant glaebis galeae uel qualia
rastris |
|
ossa peremptorum resonent inmania
regum. |
|
Singula conplecti
cuperem, sed densior instat |
|
gestorum series laudumque sequentibus
undis |
140 |
obruimur. genitor caesi post bella
tyranni |
|
iam tibi commissis conscenderat aethera
terris. |
|
ancipites rerum ruituro culmine
lapsus |
|
aequali ceruice subis: sic Hercule
quondam |
|
sustentante polum melius librata
pependit |
145 |
machina nec dubiis titubauit Signifer
astris |
|
perpetuaque senex subductus mole
parumper |
|
obstipuit proprii spectator ponderis
Atlans. |
|
nulli barbariae motus; nil turbida
rupto |
|
ordine temptauit nouitas, tantoque
remoto |
150 |
principe mutatas orbis non sensit
habenas. |
|
nil inter geminas acies, ceu libera
frenis, |
|
ausa manus. certe nec tantis dissona
linguis |
|
turba nec armorum cultu diuersior
umquam |
|
confluxit populus: totam pater undique
secum |
155 |
mouerat Auroram; mixtis hic Colchus
Hiberis, |
|
hic mitra uelatus Arabs, hic crine
decorus |
|
Armenius; hic picta Saces fucataque
Medus, |
|
hic gemmata niger tentoria fixerat
Indus; |
|
hic Rhodani procera cohors, hic miles
alumnus |
160 |
Oceani. ductor Stilicho tot gentibus
unus |
|
quot uel progrediens uel conspicit occiduus
sol. |
|
in quo tam uario uocum generumque
tumultu |
|
tanta quies iurisque metus seruator
honesti |
|
te moderante fuit, nullis ut uinea
furtis |
165 |
uel seges erepta fraudaret messe
colonum, |
|
ut nihil aut saeuum rabies aut turpe
libido |
|
suaderet, placidi seruirent legibus
enses. |
|
scilicet in uulgus manant exempla
regentum, |
|
utque ducum lituos, sic mores castra
secuntur. |
170 |
denique felices aquilas quocumque
moueres, |
|
arebant tantis epoti milibus
amnes. |
|
Illyricum peteres: campi montesque
latebant. |
|
uexillum nauale dares: sub puppibus
ibat |
|
Ionium, nullis succincta Ceraunia
nimbis |
174 nullis C :
nullum C : nullas Platnauer dubitanter || |
175 |
nec iuga Leucatae feriens spumantia
fluctu |
|
deterrebat hiemps. tu si glaciale
iuberes |
|
uestigare fretum, securo milite
ducti |
|
stagna reluctantes quaterent Saturnia
remi; |
|
si deserta Noti, fontem si quaerere
Nili, |
180 |
Aethiopum medios penetrarent uela
uapores. |
180 penetrarent C :
penetrassent C || |
|
Te memor Eurotas, te
rustica Musa Lycaei, |
|
te pastorali modulantur Maenala
cantu |
|
Partheniumque nemus, quod te pugnante
resurgens |
|
aegra caput mediis erexit Graecia
flammis. |
185 |
plurima Parrhasius tunc inter corpora
Ladon |
|
haesit et Alpheus Geticis angustus
aceruis |
|
tardior ad Siculos etiamnunc pergit
amores. |
|
Miramur rapidis hostem
succumbere bellis, |
|
cum solo terrore ruat? num classica
Francis |
190 |
intulimus? iacuere tamen. num Marte
Suebos |
|
contudimus, quis iura damus? quis credere
possit? |
|
ante tubam nobis audax Germania
seruit. |
|
cedant, Druse, tui, cedant, Traiane,
labores: |
|
uestra manus dubio quidquid discrimine
gessit, |
195 |
transcurrens egit Stilicho totidemque
diebus |
|
edomuit Rhenum quot uos potuistis in
annis; |
|
quem ferro, adloquiis, quem uos cum milite,
solus. |
|
inpiger a primo descendens fluminis
ortu |
|
ad bifidos tractus et iuncta paludibus
ora |
200 |
fulmineum perstrinxit iter; ducis impetus
undas |
|
uincebat celeres, et pax a fonte
profecta |
|
cum Rheni crescebat aquis. ingentia
quondam |
|
nomina, crinigero flauentes uertice
reges, |
|
qui nec principibus donis precibusque
uocati |
205 |
paruerunt, iussi properant segnique
uerentur |
|
offendisse mora; transuecti lintribus
amnem |
|
occursant ubicumque uelit. nec fama
fefellit |
|
iustitiae: uidere pium, uidere
fidelem. |
|
quem ueniens timuit, rediens Germanus
amauit. |
210 |
illi terribiles, quibus otia uendere
semper |
|
mos erat et foeda requiem mercede
pacisci, |
|
natis obsidibus pacem tam supplice
uultu |
|
captiuoque rogant quam si post terga
reuincti |
|
Tarpeias pressis subeant ceruicibus
arces. |
215 |
omne quod Oceanum fontesque interiacet
Histri |
|
unius incursu tremuit; sine caede
subactus |
|
seruitio Boreas exarmatique
Triones. |
|
Tempore tam paruo tot
proelia sanguine nullo |
|
perficis et luna nuper nascente
profectus |
220 |
ante redis quam plena fuit, Rhenumque
minacem |
|
cornibus infractis adeo mitescere
cogis |
|
ut Salius iam rura colat flexosque
Sygambrus |
|
in falcem curuet gladios, geminasque
uiator |
|
cum uideat ripas quae sit Romana
requirat; |
225 |
ut iam trans fluuium non indignante
Chauco |
|
pascat Belga pecus, mediumque ingressa per
Albam |
|
Gallica Francorum montes armenta
pererrent; |
|
ut procul Hercyniae per uasta silentia
siluae |
|
uenari tuto liceat, lucosque
uetusta |
230 |
religione truces et robur numinis
instar |
|
barbarici nostrae feriant inpune
bipennes. |
|
Vltro quin etiam
deuota mente tuentur |
|
uictorique fauent. quotiens sociare
cateruas |
|
orauit iungique tuis Alamannia
signis! |
235 |
nec doluit contempta tamen, spretoque
recessit |
|
auxilio laudata fides. Prouincia
missos |
|
expellet citius fasces quam Francia
reges |
|
quos dederis. acie nec iam pulsare
rebelles, |
|
sed uinclis punire licet; sub iudice
nostro |
240 |
regia Romanus disquirit crimina
carcer. |
244 |
res auidi concire nouas odioque
furentes |
244-45 huc dubitanter
transposui || |
245 |
pacis et ingenio scelerumque cupidine
fratres |
241 |
Marcomeres Sunnoque docent, quorum alter
Etruscum |
|
pertulit exilium; cum se promitteret
alter |
243 |
exulis ultorem, iacuit mucrone
suorum. |
246 |
Post domitas Arctos
alio prorupit ab axe |
|
tempestas et, ne qua tuis intacta
tropaeis |
|
pars foret, Australis sonuit tuba. mouerat
omnes |
|
Maurorum Gildo populos, quibus inminet
Atlans |
250 |
et quos interior nimio plaga sole
relegat; |
|
quos uagus umectat Cinyps et proximus
hortis |
|
Hesperidum Triton et Gir notissimus
amnis |
|
Aethiopum, simili mentitus gurgite
Nilum; |
|
uenerat et paruis redimitus Nuba
sagittis |
255 |
et uelox Garamans, nec quamuis tristibus
Hammon |
|
responses alacrem potuit Nasamona
morari. |
|
stipantur Numidae campi, stant puluere
Syrtes |
|
Gaetulae, Poenus iaculis obtexitur
aer. |
|
hi uirga moderantur equos; his fulua
leones |
260 |
uelamenta dabant ignotarumque
ferarum |
|
exuuiae, uastis Meroe quas nutrit
harenis; |
|
serpentum patulos gestant pro casside
rictus; |
|
splendent uipereae squamosa pelle
pharetrae. |
|
non sic intremuit Simois, cum montibus
Idae |
265 |
nigra coloratus produceret agmina
Memnon, |
|
non Ganges, cum tela procul uibrantibus
Indis |
|
inmanis medium uectaret belua
Porum. |
|
Porus Alexandro, Memnon prostratus
Achilli, |
|
Gildo nempe
tibi. Nec solum feruidus
Austrum, |
270 |
sed partes etiam Mauors agitabat
Eoas. |
|
quamuis obstreperet pietas, his ille
regendae |
|
transtulerat nomen Libyae scelerique
profano |
|
fallax legitimam regni praetenderat
umbram. |
|
surgebat geminum uaria formidine
bellum, |
275 |
hoc armis, hoc triste dolis. hoc Africa
saeuis |
|
teinxeratt auxiliis, hoc coniuratus
alebat |
|
insidiis Oriens. illinc edicta
meabant |
|
corruptura duces, hinc frugibus atra
negatis |
278 atra O ]
fortasse alta || |
|
urgebat trepidamque fames obsederat
urbem. |
280 |
exitiale palam Libycum, ciuile
pudoris |
|
obtentu
tacitum. Tales utrimque procellae |
|
cum premerent lacerumque alternis ictibus
anceps |
282 premerent C,
Heinsius : fremerent C || |
|
imperium pulsaret hiemps, nil fessa
remisit |
|
officii uirtus contraque minantia
fata |
285 |
peruigil euentusque sibi latura
secundos |
|
maior in aduersis micuit: uelut arbiter
alni, |
|
nubilus Aegaeo quam turbine uexat
Orion, |
|
exiguo claui flexu declinat
aquarum |
|
uerbera, nunc recta, nunc obliquante
carina, |
290 |
callidus, et pelagi caelique obnititur
irae. |
|
Quid primum, Stilicho,
mirer? quod cautus ad omnes |
|
restiteris fraudes, ut te nec noxia
furto |
|
littera nec pretio manus inflammata
lateret? |
|
quod nihil in tanto circum terrore
locutus |
295 |
indignum Latio? responsa quod ardua
semper |
|
Eois dederis, quae mox effecta
probasti, |
|
securus, quamuis et opes et rura
tenerent |
|
insignesque domos? leuis haec iactura, nec
umquam |
|
publica priuatae cesserunt commoda
causae. |
300 |
diuidis ingentes curas teque omnibus
unum |
|
obicis, inueniens animo quae mente
gerenda, |
|
efficiens patranda manu, dictare
paratus |
|
quae scriptis peragenda forent. quae bracchia
centum, |
|
quis Briareus aliis numero crescente
lacertis |
305 |
tot simul obiectis posset confligere
rebus, |
|
euitare dolos, ueteres firmare
cohortes, |
|
explorare nouas, duplices disponere
classes |
|
quae fruges aut bella ferant, aulaeque
tumultum |
|
et Romae lenire famem? quot nube
soporis |
310 |
immunes oculi per tot discurrere
partes, |
|
tot loca sufficerent et tam longinqua
tueri? |
|
Argum fama canit centeno lumine
cinctum |
|
corporis excubiis unam seruasse
iuuencam! |
|
Vnde tot allatae
segetes? quae silua carinas |
315 |
texuit? unde rudis tanto tirone
iuuentus |
|
emicuit senioque iterum uernante
resumpsit |
|
Gallia bis fractas Alpino uulnere
uires? |
|
non ego dilectu, Tyrii sed uomere
Cadmi |
|
tam subitas acies concepto dente
draconis |
320 |
exiluisse reor: Dircaeis qualis in
aruis |
|
messis cum proprio mox bellatura
colono |
|
cognatos strinxit gladios, cum semine
iacto |
|
terrigenae galea matrem nascente
ferirent |
|
armifer et uiridi floreret milite
sulcus. |
325 |
Hoc quoque non parua
fas est cum laude relinqui |
|
quod non ante fretis exercitus adstitit
ultor |
|
ordine quam prisco censeret bella
senatus. |
|
neclectum Stilicho per tot iam saecula
morem |
|
rettulit, ut ducibus mandarent proelia
patres |
330 |
decretoque togae felix legionibus
iret |
|
tessera. Romuleas leges rediisse
fatemur, |
|
cum procerum iussis famulantia cernimus
arma. |
|
Tyrrhenum poteras
cunctis transmittere signis |
|
et ratibus Syrtes, Libyam conplere
maniplis: |
335 |
consilio stetit ira minor, ne territus
ille |
|
te duce suspecto Martis grauiore
paratu |
|
aut in harenosos aestus zonamque
rubentem |
|
tenderet aut solis fugiens transiret in
ortus |
|
missurusue sibi certae solacia
mortis |
339 missurusue uel
missurusque uel missurusne O : missurisque Wakefield :
Massylumque Peter : uisurusque Ker || |
340 |
oppida dirueret flammis. res mira
relatu, |
|
ne timeare times et, quem uindicta
manebat, |
|
desperare uetas. quantum fiducia
nobis |
|
profuit hostilis! saluae Karthaginis
arces; |
|
illaesis Tyrii gaudent cultoribus
agri, |
345 |
quos potuit uastare fuga. spe captus
inani |
|
nec se subripuit poenae nostrisque
pepercit: |
|
demens, qui numero tantum, non robore
mensus |
|
Romanos rapidis ibat ceu protinus
omnes |
|
calcaturus equis et, quod iactare
solebat, |
350 |
solibus effetos mersurus puluere
Gallos. |
|
sed didicit non Aethiopum geminata
uenenis |
|
uulnera, non fusum crebris hastilibus
imbrem, |
|
non equitum nimbos Latiis obsistere
pilis. |
|
sternitur ignauus Nasamon, nec spicula
supplex |
355 |
iam torquet Garamans; repetunt deserta
fugaces |
|
Autololes; pauidus proiecit missile
Mazax. |
|
cornipedem Maurus nequiquam hortatur
anhelum; |
|
praedonem lembo profugum uentisque
repulsum |
|
suscepit merito fatalis Thabraca
portu |
360 |
expertum quod nulla tuis elementa
paterent |
|
hostibus, et laetae passurum iurgia
plebis |
|
fracturumque reos humili sub iudice
uultus. |
|
Nil tribuat Fortuna
sibi. sit prospera semper |
|
illa quidem; sed non uni certamina
pugnae |
365 |
credidimus totis nec constitit alea
castris |
|
nutatura semel; si quid licuisset
iniquis |
|
casibus, instabant aliae post terga
biremes; |
|
uenturus dux maior
erat. Victoria nulla |
|
clarior aut hominurn uotis optatior
umquam |
370 |
contigit. an quisquam Tigranen armaque
Ponti |
|
uel Pyrrhum Antiochique fugam uel uincla
Iugurthae |
|
conferat aut Persen debellatumque
Philippum? |
|
hi propagandi ruerant pro limite
regni: |
|
hic stabat Romana salus. ibi tempora
tutas |
375 |
traxerunt dilata moras: hic uincere
tarde |
|
uinci paene fuit. discrimine Roma
supremo |
|
inter supplicium populi deforme
pependit; |
|
et tanto Libyam fructu maiore
recepit |
378-89 tanto . . . quanto
C, Scaliger : tantum . . . quantum C || |
|
quam peperit, quanto grauiorem amissa
dolorem |
380 |
quam necdum quaesita mouent. quis Punica
gesta, |
|
quis uos, Scipiadae, quis te iam, Regule,
nosset, |
|
quis lentum caneret Fabium, si iure
perempto |
|
insultaret atrox famula Karthagine
Maurus? |
|
haec omnes ueterum reuocauit adorea
laurus. |
385 |
restituit Stilicho cunctos tibi, Roma,
triumphos. |
§ |