CLAVDII CLAVDIANI
DE CONSVLATV STILICHONIS I
XXI
 
      Continuant superi pleno Romana fauore
  gaudia successusque nouis successibus urgent:     2 urgent c : augent O ||
  conubii necdum festiuos regia cantus     3 conubii C : coniugii C ||
  sopierat, cecinit fuso Gildone triumphos,
5   et calidis thalami successit laurea sertis,
  sumeret ut pariter princeps nomenque mariti
  uictorisque decus; Libyae post proelia crimen
  concidit Eoum, rursusque Oriente subacto
  consule defensae surgunt Stilichone secures.
10   ordine uota meant. equidem si carmen in unum
  tantarum sperem cumulos aduoluere rerum,
  promptius inponam glaciali Pelion Ossae;
  si partem tacuisse uelim, quodcumque relinquam
  maius erit. ueteres actus primamque iuuentam
15   prosequar? ad sese mentem praesentia ducunt.
  narrem iustitiam? resplendet gloria Martis.
  armati referam uires? plus egit inermis.
  quod floret Latium, Latio quod reddita seruit
  Africa, uicinum quod nescit Hiberia Maurum,
20   tuta quod inbellem miratur Gallia Rhenum,
  an gelidam Thracen decertatosque labores
  Hebro teste canam? magnum mihi panditur aequor
  ipsaque Pierios lassant procliuia currus
  laudibus innumeris.        Etenim mortalibus ex quo
25   tellus coepta coli, numquam sincera bonorum
  sors ulli concessa uiro. quem uultus honestat,
  dedecorant mores; animus quem pulchrior ornat,
  corpus destituit. bellis insignior ille,
  sed pacem foedat uitiis; hic publica felix,
30   sed priuata minus. partitim singula quemque
  nobilitant: hunc forma decens, hunc robur in armis,
  hunc rigor, hunc pietas, illum sollertia iuris,
  hunc suboles castique tori. sparguntur in omnes,
  in te mixta fluunt; et quae diuisa beatos
35   efficiunt, collecta tenes.        Quid facta reuoluam
  militiamque patris, cuius producere famam,
  si nihil egisset clarum nec fida Valenti
  dextera duxisset rutilantes crinibus alas,
  sufficeret natus Stilicho? mens ardua semper
40   a puero, tenerisque etiam fulgebat in annis
  fortunae maioris honos. erectus et acer
  nil breue moliri, nullis haerere potentum
  liminibus fatisque loqui iam digna futuris.
  iam tum conspicuus, iam tum uenerabilis ibas
45   spondebatque ducem celsi nitor igneus oris
  membrorumque modus, qualem nec carmina fingunt
  semideis. quacumque alte gradereris in urbe,
  cedentes spatiis adsurgentesque uidebas
  quamuis miles adhuc. taciti suffragia uulgi
50   iam tibi detulerant quidquid mox debuit aula.
      Vix primaeuus eras, pacis cum mitteris auctor
  Assyriae; tanta foedus cum gente ferire
  commissum iuueni. Tigrim transgressus et altum
  Euphraten Babylona petis. stupuere seueri
55   Parthorum proceres, et plebs pharetrata uidendi
  flagrauit studio, defixaeque hospite pulchro
  Persides arcanum suspirauere calorem.
  turis odoratae cumulis et messe Sabaea
  pacem conciliant arae; penetralibus ignem
60   sacratum rapuere adytis rituque iuuencos
  Chaldaeo strauere magi. rex ipse micantem
  inclinat dextra pateram secretaque Beli
  et uaga testatur uoluentem sidera Mithram.
  si quando sociis tecum uenatibus ibant,
65   quis Stilichone prior ferro penetrare leones
  comminus aut longe uirgatas figere tigres?
  flectenti faciles cessit tibi Medus habenas;
  torquebas refugum Parthis mirantibus arcum.
      Nubilis interea maturae uirginis aetas
70   urgebat patrias suspenso principe curas,
  quem simul imperioque ducem nataeque maritum
  prospiceret; dubius toto quaerebat ab axe
  dignum coniugio generum thalamisque Serenae.
  iudicium uirtutis erat; per castra, per urbes,
75   per populos animi cunctantis libra cucurrit.   75 cunctantis O ] nutantis Heinsius ||
  tu legeris tantosque uiros, quos obtulit orbis,
  intra consilium uincis sensumque legentis,   77 consilium C : concilium C | sensumque O : sensusque c : censumque Barthius ||
  et gener Augustis, olim socer ipse futurus,
  accedis. radiis auri Tyriaque superbit
80   maiestate torus. comitata parentibus exit
  purpureis uirgo: stabat pater inde tropaeis
  inclutus; inde pium matris regina gerebat
  obsequium grauibus subnectens flammea gemmis.
  tunc et Solis equos, tunc exultasse choreis
85   astra ferunt mellisque lacus et flumina lactis
  erupisse solo, cum floribus aequora uernis
  Bosporos indueret roseisque euincta coronis
  certantes Asiae taedas Europa leuaret.
      Felix arbitrii princeps, qui congrua mundo
90   iudicat et primus censet quod cernimus omnes.
  talem quippe uirum natis adiunxit et aulae,
  cui neque luxuries bello nec blanda periclis
  otia nec lucis fructus pretiosior umquam
  laude fuit. quis enim Visos in claustra feroces   94 claustra C : plaustra C ||
95   reppulit aut saeua Promoti caede tumentes
  Bastarnas una potuit delere ruina?
  Pallantis iugulum Turno moriente piauit
  Aeneas, tractusque rotis ultricibus Hector
  irato uindicta fuit uel quaestus Achilli:
100   tu neque uaesano raptas uenalia curru
  funera nec uanam corpus meditaris in unum
  saeuitiam: turmas equitum peditumque cateruas
  hostilesque globos tumulo prosternis amici;
  inferiis gens tota datur. nec Mulciber auctor
105   mendacis clipei fabricataque uatibus arma
  conatus iuuere tuos: tot barbara solus
  milia iam pridem miseram uastantia Thracen
  finibus exiguae uallis conclusa tenebas.
  non te terrisonus stridor uenientis Alani
110   nec uaga Chunorum feritas, non falce Gelonus,
  non arcu pepulere Getae, non Sarmata conto. 111 Getae O ] fortasse Getes ||
  extinctique forent penitus, ni more maligno
  falleret Augustas occultus proditor aures
  obstrueretque moras strictumque reconderet ensem,
115   solueret obsessos, praeberet foedera captis.
      Adsiduus castris aderat, rarissimus urbi,
  si quando trepida princeps pietate uocaret;
  uixque salutatis Laribus, uix coniuge uisa,
  deterso necdum repetebat sanguine campum
120   nec stetit Eucherii dum carperet oscula saltem
  per galeam. patris stimulos ignesque mariti
  uicit cura ducis. quotiens sub pellibus egit 122 uicit C : uincit C ||
  Edonas hiemes et tardi flabra Bootae
  sub diuo Riphaea tulit! cumque igne propinquo
125   frigora uix ferrent alii, tum triste rigentem
  Danubium calcabat eques niuibusque profundum
  scandebat cristatus Athon lateque corusco
  curuatas glacie siluas umbone ruebat.
  nunc prope Cimmerii tendebat litora Ponti,
130   nunc dabat hibernum Rhodope nimbosa cubile.
  uos, Haemi gelidae ualles, quas saepe cruentis
  stragibus aequauit Stilicho, uos, Thracia, testor,
  flumina, quae largo mutastis sanguine fluctus.
  dicite, Bisaltae, uel qui Pangaea iuuencis
135   scinditis, offenso quantae sub uomere putres
  dissiliant glaebis galeae uel qualia rastris
  ossa peremptorum resonent inmania regum.
      Singula conplecti cuperem, sed densior instat
  gestorum series laudumque sequentibus undis
140   obruimur. genitor caesi post bella tyranni
  iam tibi commissis conscenderat aethera terris.
  ancipites rerum ruituro culmine lapsus
  aequali ceruice subis: sic Hercule quondam
  sustentante polum melius librata pependit
145   machina nec dubiis titubauit Signifer astris
  perpetuaque senex subductus mole parumper
  obstipuit proprii spectator ponderis Atlans.
  nulli barbariae motus; nil turbida rupto
  ordine temptauit nouitas, tantoque remoto
150   principe mutatas orbis non sensit habenas.
  nil inter geminas acies, ceu libera frenis,
  ausa manus. certe nec tantis dissona linguis
  turba nec armorum cultu diuersior umquam
  confluxit populus: totam pater undique secum
155   mouerat Auroram; mixtis hic Colchus Hiberis,
  hic mitra uelatus Arabs, hic crine decorus
  Armenius; hic picta Saces fucataque Medus,
  hic gemmata niger tentoria fixerat Indus;
  hic Rhodani procera cohors, hic miles alumnus
160   Oceani. ductor Stilicho tot gentibus unus
  quot uel progrediens uel conspicit occiduus sol.
  in quo tam uario uocum generumque tumultu
  tanta quies iurisque metus seruator honesti
  te moderante fuit, nullis ut uinea furtis
165   uel seges erepta fraudaret messe colonum,
  ut nihil aut saeuum rabies aut turpe libido
  suaderet, placidi seruirent legibus enses.
  scilicet in uulgus manant exempla regentum,
  utque ducum lituos, sic mores castra secuntur.
170   denique felices aquilas quocumque moueres,
  arebant tantis epoti milibus amnes.
  Illyricum peteres: campi montesque latebant.
  uexillum nauale dares: sub puppibus ibat
  Ionium, nullis succincta Ceraunia nimbis 174 nullis C : nullum C : nullas Platnauer dubitanter ||
175   nec iuga Leucatae feriens spumantia fluctu
  deterrebat hiemps. tu si glaciale iuberes
  uestigare fretum, securo milite ducti
  stagna reluctantes quaterent Saturnia remi;
  si deserta Noti, fontem si quaerere Nili,
180   Aethiopum medios penetrarent uela uapores. 180 penetrarent C : penetrassent C ||
      Te memor Eurotas, te rustica Musa Lycaei,
  te pastorali modulantur Maenala cantu
  Partheniumque nemus, quod te pugnante resurgens
  aegra caput mediis erexit Graecia flammis.
185   plurima Parrhasius tunc inter corpora Ladon
  haesit et Alpheus Geticis angustus aceruis
  tardior ad Siculos etiamnunc pergit amores.
      Miramur rapidis hostem succumbere bellis,
  cum solo terrore ruat? num classica Francis
190   intulimus? iacuere tamen. num Marte Suebos
  contudimus, quis iura damus? quis credere possit?
  ante tubam nobis audax Germania seruit.
  cedant, Druse, tui, cedant, Traiane, labores:
  uestra manus dubio quidquid discrimine gessit,
195   transcurrens egit Stilicho totidemque diebus
  edomuit Rhenum quot uos potuistis in annis;
  quem ferro, adloquiis, quem uos cum milite, solus.
  inpiger a primo descendens fluminis ortu
  ad bifidos tractus et iuncta paludibus ora
200   fulmineum perstrinxit iter; ducis impetus undas
  uincebat celeres, et pax a fonte profecta
  cum Rheni crescebat aquis. ingentia quondam
  nomina, crinigero flauentes uertice reges,
  qui nec principibus donis precibusque uocati
205   paruerunt, iussi properant segnique uerentur
  offendisse mora; transuecti lintribus amnem
  occursant ubicumque uelit. nec fama fefellit
  iustitiae: uidere pium, uidere fidelem.
  quem ueniens timuit, rediens Germanus amauit.
210   illi terribiles, quibus otia uendere semper
  mos erat et foeda requiem mercede pacisci,
  natis obsidibus pacem tam supplice uultu
  captiuoque rogant quam si post terga reuincti
  Tarpeias pressis subeant ceruicibus arces.
215   omne quod Oceanum fontesque interiacet Histri
  unius incursu tremuit; sine caede subactus
  seruitio Boreas exarmatique Triones.
      Tempore tam paruo tot proelia sanguine nullo
  perficis et luna nuper nascente profectus
220   ante redis quam plena fuit, Rhenumque minacem
  cornibus infractis adeo mitescere cogis
  ut Salius iam rura colat flexosque Sygambrus
  in falcem curuet gladios, geminasque uiator
  cum uideat ripas quae sit Romana requirat;
225   ut iam trans fluuium non indignante Chauco
  pascat Belga pecus, mediumque ingressa per Albam
  Gallica Francorum montes armenta pererrent;
  ut procul Hercyniae per uasta silentia siluae
  uenari tuto liceat, lucosque uetusta
230   religione truces et robur numinis instar
  barbarici nostrae feriant inpune bipennes.
      Vltro quin etiam deuota mente tuentur
  uictorique fauent. quotiens sociare cateruas
  orauit iungique tuis Alamannia signis!
235   nec doluit contempta tamen, spretoque recessit
  auxilio laudata fides. Prouincia missos
  expellet citius fasces quam Francia reges
  quos dederis. acie nec iam pulsare rebelles,
  sed uinclis punire licet; sub iudice nostro
240   regia Romanus disquirit crimina carcer.
244   res auidi concire nouas odioque furentes 244-45 huc dubitanter transposui ||
245   pacis et ingenio scelerumque cupidine fratres
241   Marcomeres Sunnoque docent, quorum alter Etruscum    
  pertulit exilium; cum se promitteret alter
243   exulis ultorem, iacuit mucrone suorum.
246       Post domitas Arctos alio prorupit ab axe
  tempestas et, ne qua tuis intacta tropaeis
  pars foret, Australis sonuit tuba. mouerat omnes
  Maurorum Gildo populos, quibus inminet Atlans
250   et quos interior nimio plaga sole relegat;
  quos uagus umectat Cinyps et proximus hortis
  Hesperidum Triton et Gir notissimus amnis
  Aethiopum, simili mentitus gurgite Nilum;
  uenerat et paruis redimitus Nuba sagittis
255   et uelox Garamans, nec quamuis tristibus Hammon
  responses alacrem potuit Nasamona morari.
  stipantur Numidae campi, stant puluere Syrtes
  Gaetulae, Poenus iaculis obtexitur aer.
  hi uirga moderantur equos; his fulua leones
260   uelamenta dabant ignotarumque ferarum
  exuuiae, uastis Meroe quas nutrit harenis;
  serpentum patulos gestant pro casside rictus;
  splendent uipereae squamosa pelle pharetrae.
  non sic intremuit Simois, cum montibus Idae
265   nigra coloratus produceret agmina Memnon,
  non Ganges, cum tela procul uibrantibus Indis
  inmanis medium uectaret belua Porum.
  Porus Alexandro, Memnon prostratus Achilli,
  Gildo nempe tibi.        Nec solum feruidus Austrum,
270   sed partes etiam Mauors agitabat Eoas.
  quamuis obstreperet pietas, his ille regendae
  transtulerat nomen Libyae scelerique profano
  fallax legitimam regni praetenderat umbram.
  surgebat geminum uaria formidine bellum,
275   hoc armis, hoc triste dolis. hoc Africa saeuis
  teinxeratt auxiliis, hoc coniuratus alebat
  insidiis Oriens. illinc edicta meabant
  corruptura duces, hinc frugibus atra negatis 278 atra O ] fortasse alta ||
  urgebat trepidamque fames obsederat urbem.
280   exitiale palam Libycum, ciuile pudoris
  obtentu tacitum.     Tales utrimque procellae
  cum premerent lacerumque alternis ictibus anceps 282 premerent C, Heinsius : fremerent C ||
  imperium pulsaret hiemps, nil fessa remisit
  officii uirtus contraque minantia fata
285   peruigil euentusque sibi latura secundos
  maior in aduersis micuit: uelut arbiter alni,
  nubilus Aegaeo quam turbine uexat Orion,
  exiguo claui flexu declinat aquarum
  uerbera, nunc recta, nunc obliquante carina,
290   callidus, et pelagi caelique obnititur irae.
      Quid primum, Stilicho, mirer? quod cautus ad omnes
  restiteris fraudes, ut te nec noxia furto
  littera nec pretio manus inflammata lateret?
  quod nihil in tanto circum terrore locutus
295   indignum Latio? responsa quod ardua semper
  Eois dederis, quae mox effecta probasti,
  securus, quamuis et opes et rura tenerent
  insignesque domos? leuis haec iactura, nec umquam
  publica priuatae cesserunt commoda causae.
300   diuidis ingentes curas teque omnibus unum
  obicis, inueniens animo quae mente gerenda,
  efficiens patranda manu, dictare paratus
  quae scriptis peragenda forent. quae bracchia centum,
  quis Briareus aliis numero crescente lacertis
305   tot simul obiectis posset confligere rebus,
  euitare dolos, ueteres firmare cohortes,
  explorare nouas, duplices disponere classes
  quae fruges aut bella ferant, aulaeque tumultum
  et Romae lenire famem? quot nube soporis
310   immunes oculi per tot discurrere partes,
  tot loca sufficerent et tam longinqua tueri?
  Argum fama canit centeno lumine cinctum
  corporis excubiis unam seruasse iuuencam!
      Vnde tot allatae segetes? quae silua carinas
315   texuit? unde rudis tanto tirone iuuentus
  emicuit senioque iterum uernante resumpsit
  Gallia bis fractas Alpino uulnere uires?
  non ego dilectu, Tyrii sed uomere Cadmi
  tam subitas acies concepto dente draconis
320   exiluisse reor: Dircaeis qualis in aruis
  messis cum proprio mox bellatura colono
  cognatos strinxit gladios, cum semine iacto
  terrigenae galea matrem nascente ferirent
  armifer et uiridi floreret milite sulcus.
325       Hoc quoque non parua fas est cum laude relinqui
  quod non ante fretis exercitus adstitit ultor
  ordine quam prisco censeret bella senatus.
  neclectum Stilicho per tot iam saecula morem
  rettulit, ut ducibus mandarent proelia patres
330   decretoque togae felix legionibus iret
  tessera. Romuleas leges rediisse fatemur,
  cum procerum iussis famulantia cernimus arma.
      Tyrrhenum poteras cunctis transmittere signis
  et ratibus Syrtes, Libyam conplere maniplis:
335   consilio stetit ira minor, ne territus ille
  te duce suspecto Martis grauiore paratu
  aut in harenosos aestus zonamque rubentem
  tenderet aut solis fugiens transiret in ortus
  missurusue sibi certae solacia mortis 339 missurusue uel missurusque uel missurusne O : missurisque Wakefield : Massylumque Peter : uisurusque Ker ||
340   oppida dirueret flammis. res mira relatu,
  ne timeare times et, quem uindicta manebat,
  desperare uetas. quantum fiducia nobis
  profuit hostilis! saluae Karthaginis arces;
  illaesis Tyrii gaudent cultoribus agri,
345   quos potuit uastare fuga. spe captus inani
  nec se subripuit poenae nostrisque pepercit:
  demens, qui numero tantum, non robore mensus
  Romanos rapidis ibat ceu protinus omnes
  calcaturus equis et, quod iactare solebat,
350   solibus effetos mersurus puluere Gallos.
  sed didicit non Aethiopum geminata uenenis
  uulnera, non fusum crebris hastilibus imbrem,
  non equitum nimbos Latiis obsistere pilis.
  sternitur ignauus Nasamon, nec spicula supplex
355   iam torquet Garamans; repetunt deserta fugaces
  Autololes; pauidus proiecit missile Mazax.
  cornipedem Maurus nequiquam hortatur anhelum;
  praedonem lembo profugum uentisque repulsum
  suscepit merito fatalis Thabraca portu
360   expertum quod nulla tuis elementa paterent
  hostibus, et laetae passurum iurgia plebis
  fracturumque reos humili sub iudice uultus.
      Nil tribuat Fortuna sibi. sit prospera semper
  illa quidem; sed non uni certamina pugnae
365   credidimus totis nec constitit alea castris
  nutatura semel; si quid licuisset iniquis
  casibus, instabant aliae post terga biremes;
  uenturus dux maior erat.        Victoria nulla
  clarior aut hominurn uotis optatior umquam
370   contigit. an quisquam Tigranen armaque Ponti
  uel Pyrrhum Antiochique fugam uel uincla Iugurthae
  conferat aut Persen debellatumque Philippum?
  hi propagandi ruerant pro limite regni:
  hic stabat Romana salus. ibi tempora tutas
375   traxerunt dilata moras: hic uincere tarde
  uinci paene fuit. discrimine Roma supremo
  inter supplicium populi deforme pependit;
  et tanto Libyam fructu maiore recepit 378-89 tanto . . . quanto C, Scaliger : tantum . . . quantum C ||
  quam peperit, quanto grauiorem amissa dolorem
380   quam necdum quaesita mouent. quis Punica gesta,
  quis uos, Scipiadae, quis te iam, Regule, nosset,
  quis lentum caneret Fabium, si iure perempto
  insultaret atrox famula Karthagine Maurus?
  haec omnes ueterum reuocauit adorea laurus.
385   restituit Stilicho cunctos tibi, Roma, triumphos.
§