| |
|
|
| |
Praefatio II |
IV |
| |
| |
Pandite defensum reduces Helicona
sorores, |
| |
pandite. permissis iam licet
ire choris. |
| |
nulla per Aonios hostilis bucina
campos |
| |
carmina mugitu deteriore
uetat. |
| 5 |
tu quoque securis pulsa formidine
Delphis |
| |
floribus ultorem, Delie,
cinge tuum. |
| |
nullus Castalios latices et praescia
fati |
| |
flumina polluto barbarus ore
bibit. |
| |
Alpheus late rubuit Siculumque per
aequor |
| 10 |
sanguineas belli rettulit
unda notas, |
| |
agnouitque nouos absens Arethusa
triumphos |
| |
et Geticam sensit teste
cruore necem. |
| |
inmensis, Stilicho, succedant otia
curis |
| |
et nostrae patiens corda
remitte lyrae, |
| 15 |
nec pudeat longos interrupisse
labores |
| |
et tenuem Musis constituisse
moram. |
| |
fertur et indomitus tandem post proelia
Mauors |
| |
lassa per Odrysias fundere
membra niues, |
| |
oblitusque sui posita clementior
hasta |
| 20 |
Pieriis aures pacificare
modis. |
| |
| |
Liber II |
V |
| |
| |
Iam post edomitas
Alpes defensaque regna |
| |
Hesperiae merita conplexus sede
parentem |
| |
auctior adiecto fulgebat sidere
mundus, |
| |
iamque tuis, Stilicho, Romana potentia
curis |
| 5 |
et rerum commissus apex, tibi credita
fratrum |
| |
utraque maiestas geminaeque exercitus
aulae. |
| |
Rufinus (neque enim patiuntur saeua
quietem |
| |
crimina pollutaeque negant arescere
fauces) |
| |
infandis iterum terras accendere
bellis |
| 10 |
incohat et solito pacem uexare
tumultu. |
| |
haec etiam secum: ‘quanam ratione
tuebor |
| |
spem uitae fragilem? qua tot depellere
fluctus |
| |
arte queam? premor hinc odiis, hinc milite
cingor. |
| |
heu quid agam? non arma mihi, non principis
ullus |
| 15 |
auxiliatur amor. matura pericula
surgunt; |
| |
undique et inpositi radiant ceruicibus
enses. |
| |
quid restat nisi cuncta nouo confundere
luctu |
| |
insontesque meae populos miscere
ruinae? |
| |
euerso iuuat orbe mori: solacia
leto |
| 20 |
exitium commune dabit nec territus
ante |
| |
discedam: cum luce simul linquenda
potestas.’ |
| |
Haec fatus, uentis
ueluti si frena resoluat |
22 resoluat
C : remittat C || |
| |
Aeolus, abrupto gentes sic obice
fudit |
| |
laxauitque uiam bellis et, ne qua
maneret |
| 25 |
immunis regio, cladem diuisit in
orbem |
| |
disposuitque nefas. alii per terga
ferocis |
| |
Danubii solidata ruunt expertaque
remos |
| |
frangunt stagna rotis; alii per Caspia
claustra |
| |
Armeniasque niues inopino tramite
ducti |
| 30 |
inuadunt Orientis opes. iam pascua
fumant |
| |
Cappadocum uolucrumque parens Argaeus
equorum, |
| |
iam rubet altus Halys nec se defendit
iniquo |
| |
monte Cilix. Syriae tractus uastantur
amoeni |
| |
adsuetumque choris et laeta plebe
canorum |
| 35 |
proterit inbellem sonipes hostilis
Oronten. |
| |
hinc planctus Asiae; Geticis Europa
cateruis |
| |
ludibrio praedaeque datur frondentis ad
usque |
| |
Dalmatiae fines: omnis quae mobile
Ponti |
| |
aequor et Hadriacas tellus interiacet
undas |
| 40 |
squalet inops pecudum, nullis habitata
colonis, |
| |
instar anhelantis Libyae, quae torrida
semper |
| |
solibus humano nescit mansuescere
cultu. |
| |
Thessalus ardet ager; reticet pastore
fugato |
| |
Pelion; Emathias ignis populatur
aristas. |
| 45 |
nam plaga Pannoniae miserandaque moenia
Thracum |
| |
aruaque Moesorum iam nulli flebile
damnum, |
| |
sed cursus sollemnis erat campusque
furori |
| |
expositus, sensumque mali detraxerat
usus. |
| |
eheu quam breuibus pereunt ingentia
causis! |
| 50 |
imperium tanto quaesitum sanguine,
tanto |
| |
seruatum, quod mille ducum peperere
labores, |
| |
quod tantis Romana manus contexuit
annis, |
| |
proditor unus iners angusto tempore
uertit. |
| |
Vrbs etiam, magnae
quae ducitur aemula Romae |
| 55 |
et Calchedonias contra despectat
harenas, |
| |
iam non finitimo Martis terrore
mouetur, |
| |
sed propius lucere faces et rauca
sonare |
| |
cornua uibratisque peti fastigia
telis |
| |
aspicit. hi uigili muros statione
tueri, |
| 60 |
hi iunctis properant portus munire
carinis. |
| |
obsessa tamen ille ferus laetatur in
urbe |
| |
exultatque malis summaeque ex culmine
turris |
62 summaeque
C : summoque C || |
| |
inpia uicini cernit spectacula
campi: |
| |
uinctas ire nurus, hunc per uada proxima
mergi |
64 per uada
C : per uaga C : in uaga c | proxima c : caerula
O || |
| 65 |
seminecem, hunc subito percussum uulnere
labi |
| |
dum fugit, hunc animam portis efflare sub
ipsis; |
| |
nec canos prodesse seni puerique
cruore |
| |
maternos undare sinus. inmensa
uoluptas |
| |
et risus plerumque subit; dolor adficit
unus |
| 70 |
quod feriat non ipse manu. uidet omnia
late |
| |
praeceptis incensa suis et crimine
tanto |
| |
luxuriat carumque sibi non abnuit
hostem; |
| |
iactabatque ultro, quod soli castra
paterent |
| |
sermonumque foret uicibus permissa
facultas. |
74 facultas
C : potestas C || |
| 75 |
egregii quotiens exisset foederis
auctor, |
| |
stipatur sociis, circumque armata
clientum |
| |
agmina priuatis ibant famulantia
signis. |
| |
ipse inter medios, ne qua de parte
relinquat |
| |
barbariem, reuocat fuluas in pectora
pelles |
| 80 |
frenaque et inmanes pharetras arcusque
sonoros |
| |
adsimulat mentemque palam testatur
amictu, |
| |
nec pudet Ausonios currus et iura
regentem |
| |
sumere deformes ritus uestemque
Getarum; |
| |
insignemque habitum Latii mutare
togati |
| 85 |
maerent captiuae pellito iudice
leges. |
| |
Quis populi tum
uultus erat! quae murmura furtim! |
| |
(nam miseris ne flere quidem aut lenire
dolorem |
| |
colloquiis inpune licet): ‘quonam usque
feremus |
| |
exitiale iugum? durae quis terminus
umquam |
| 90 |
sortis erit? quis nos funesto turbine
rerum |
| |
aut tantis soluet lacrimis, quos barbarus
illinc, |
| |
hinc Rufinus agit, quibus arua fretumque
negatur? |
| |
magna quidem per rura lues, sed maior
oberrat |
| |
intra tecta timor. tandem succurre
ruenti |
| 95 |
heu patriae, Stilicho! dilecta hic pignora
certe, |
| |
hic domus, hic thalamis primum genialibus
omen, |
| |
hic tibi felices erexit regia
taedas. |
| |
uel solus, sperate, ueni! te proelia
uiso |
| |
languescent auidique cadet dementia
monstri.’ |
| 100 |
Talibus urgetur
discors Aurora procellis. |
| |
at Stilicho, Zephyris cum primum bruma
remitti |
| |
et iuga diffusis nudari coepta
pruinis, |
| |
partibus Italiae tranquilla in pace
relictis, |
| |
utraque castra mouens Phoebi properabat ad
ortus, |
| 105 |
Gallica discretis Eoaque robora
turmis |
| |
conplexus. numquam tantae dicione sub
una |
| |
conuenere manus nec tot discrimina
uocum: |
| |
illinc Armeniae uibratis crinibus
alae |
| |
herbida collectae facili uelamina
nodo; |
| 110 |
inde truces flauo comitantur uertice
Galli, |
| |
quos Rhodanus uelox, Araris quos tardior
ambit |
| |
et quos nascentes explorat gurgite
Rhenus |
| |
quosque rigat retro pernicior unda
Garunnae, |
| |
Oceani pleno quotiens inpellitur
aestu. |
| 115 |
mens eadem cunctis animique recentia
ponunt |
| |
uulnera; non odit uictus uictorue
superbit. |
| |
et quamuis praesens tumor et ciuilia
nuper |
| |
classica bellatrixque etiamnunc ira
caleret, |
| |
in ducis eximium conspirauere
fauorem. |
| 120 |
haud aliter Xerxen toto simul orbe
secutus |
| |
narratur rapuisse uagos exercitus
amnes |
| |
et telis umbrasse diem, cum classibus
iret |
| |
per scopulos tectumque pedes contemneret
aequor. |
| |
Vix Alpes
transgressus erat, nec iam amplius errat |
| 125 |
barbarus aduentumque tremens se cogit in
unam |
| |
planitiem tutoque includit pascua
gyro; |
| |
tum duplici fossa non exuperabile
uallum |
| |
asperat alternis sudibus murique
locata |
| |
in speciem caesis obtendit plaustra
iuuencis. |
| 130 |
At procul exanguis
Rufinum perculit horror; |
| |
infectae pallore genae; stetit ore
gelato |
| |
incertus peteretne fugam, ueniamne
subactus |
| |
posceret an fidos sese transferret in
hostes. |
| |
quid nunc diuitiae, quid fului uasta
metalli |
| 135 |
congeries, quid purpureis effulta
columnis |
| |
atria prolataeue iuuant ad sidera
moles? |
| |
audit iter numeratque dies spatioque
uiarum |
| |
metitur uitam. torquetur peste
futura |
| |
nec recipit somnos et saepe cubilibus
amens |
| 140 |
excutitur poenamque luit formidine
poenae. |
| |
sed redit in rabiem scelerumque inmane
resumit |
| |
ingenium sacrasque fores praediuitis
aulae |
| |
intrat et Arcadium mixto terrore
precatur: |
| |
‘Per fratris
regale iubar, per facta parentis |
| 145 |
aetherii floremque tui te deprecor
aeui, |
| |
eripe me gladiis; liceat Stilichonis
iniquas |
| |
euitare minas. in nostram Gallia
caedem |
| |
coniurata uenit. quidquid ligat ultima
Tethys, |
| |
extremos ultra uolitat gens si qua
Britannos, |
| 150 |
mota mihi. tantis capiendi credimur
armis; |
| |
tot signis unum petitur caput. unde
cruoris |
| |
ista sitis? geminum caeli sibi uindicat
axem |
| |
et nullum uult esse parem. succumbere
poscit |
153 155b-156a (non orbita
. . . capit) post parem inseruit Goodyear || |
| |
cuncta sibi. regit Italiam Libyamque
coercet; |
| 155 |
Hispanis Gallisque iubet; non orbita
solis, |
| |
non illum natura capit. quascumque
parauit |
| |
hic Augustus opes et quas post bella
recepit, |
| |
solus habet, possessa semel nec reddere
curat. |
| |
scilicet ille quidem tranquilla pace
fruetur, |
| 160 |
nos premet obsidio? quid partem inuadere
temptat? |
| |
deserat lllyricos fines; Eoa
remittat |
| |
agmina; fraternas ex aequo diuidat
hastas, |
| |
nec sceptri fueris tantum, sed militis
heres. |
| |
quod si dissimulas nostrae succurrere
morti |
| 165 |
nec prohibere paras, Manes et sidera
testor: |
| |
haec ceruix non sola cadet; miscebitur
alter |
| |
sanguis; nec Stygias ferar incomitatus ad
umbras |
| |
nec mea securus ridebit funera
uictor!’ |
| |
haec ubi, dictatur facinus missusque
repente |
| 170 |
qui ferat extortas inuito principe
uoces. |
| |
Interea Stilicho iam
laetior hoste propinquo |
| |
nec multo spatii distantibus aequore
uallis |
| |
pugnandi cupidas accendit uoce
cohortes. |
| |
Armeniis frons laeua datur; per cornua
Gallos |
| 175 |
dexteriora locat. spumis ignescere
frena, |
| |
pulueris extolli nimbos lateque
uideres |
| |
surgere purpureis undantes anguibus
hastas |
| |
serpentumque uago caelum saeuire
uolatu. |
| |
inplet Thessaliam ferri nitor, antraque
docti |
| 180 |
cornipedis teneroque amnis reptatus
Achilli |
| |
et nemus Oetaeum radiat. clamore
niualis |
| |
Ossa tonat pulsoque fragor geminatur
Olympo. |
| |
intumuit uirtus et lucis prodigus
arsit |
| |
impetus; haud illos rupes, haud alta
uetarent |
| 185 |
flumina: praecipiti strauissent omnia
cursu. |
| |
Si tunc his animis
acies conlata fuisset, |
| |
prodita non tantas uidisset Graecia
caedes, |
| |
oppida semoto Pelopeia Marte
uigerent, |
| |
starent Arcadiae, starent Lacedaemonis
arces; |
| 190 |
non mare fumasset geminum flagrante
Corintho |
| |
nec fera Cecropiae traxissent uincula
matres. |
191 Cecropiae C :
Cecropias C || |
| |
illa dies potuit nostris inponere
finem |
| |
cladibus et sceleris causas auferre
futuri. |
| |
inuida pro quantum rapuit Fortuna triumphum! |
| 195 |
inter equos interque tubas mandata
feruntur |
| |
regia et armati ueniunt ductoris ad
aures. |
| |
Obstipuit; simul ira
uirum, simul obruit ingens |
| |
maeror et ignauo tantum licuisse
nocenti |
| |
miratur. dubios anceps sententia
uoluit |
| 200 |
euentus, peragat pugnas an fortia
coepta |
| |
deserat. Illyricis ardet succurrere
damnis: |
| |
praeceptis obstare timet. reuerentia
frangit |
| |
uirtutis stimulos: hinc publica commoda
suadent, |
| |
hinc metus inuidiae. tandem indignatus ad
astra |
| 205 |
extollit palmas et ab imo pectore
fatur: |
| |
‘Numina Romanis
necdum satiata ruinis, |
| |
si iuuat imperium penitus de stirpe
reuelli, |
| |
uno si placuit deleri saecula
lapsu, |
| |
si piget humani generis, prorumpat in
arua |
| 210 |
libertas effrena maris, uel limite
iusto |
| |
deuius errantes Phaethon confundat
habenas. |
| |
cur per Rufinum geritur? procumbere
mundum |
| |
hoc auctore pudet. mediis reuocamur ab
armis |
| |
(pro dolor!) et strictos deponere cogimur
enses. |
| 215 |
uos, arsurae urbes perituraque moenia,
testor: |
| |
cedo equidem et miserum permitto casibus
orbem. |
| |
flectite signa, duces. redeat iam miles
Eous. |
217 Eous C : Eois
C || |
| |
parendum. taceant litui. prohibete
sagittas. |
| |
parcite contiguo - Rufinus praecipit! -
hosti.’ |
| 220 |
His dictis omnes una
fremuere manipli, |
| |
quantum non Italo percussa Ceraunia
fluctu, |
| |
quantum non madidis elisa tonitrua
Coris, |
| |
secernique negant ereptaque proelia
poscunt, |
| |
insignemque ducem populus defendit
uterque |
| 225 |
et sibi quisque trahit. magno certatur
amore, |
| |
alternamque fidem non inlaudata
lacessit |
| |
seditio talique simul clamore
mouentur: |
227 mouentur C :
mouetur C : queruntur c || |
| |
‘Quis mihi
nudatos enses, quis tela lacertis |
| |
excutit et solui curuatos imperat arcus? |
| 230 |
quisnam audet leges uibrato inponere
ferro? |
| |
inflammata semel nescit mitescere
uirtus. |
| |
iam mihi barbaricos sitientia pila
cruores |
| |
sponte uolant ultroque manus mucrone
furenti |
| |
ducitur et siccum gladium uagina
recusat. |
| 235 |
num patiar? semperne Getis discordia
nostra |
| |
proderit? en iterum belli ciuilis
imago! |
| |
quid consanguineas acies, quid diuidis
olim |
| |
concordes aquilas? non dissociabile
corpus |
| |
coniunctumque sumus. te quo libet ire
sequemur. |
| 240 |
te uel Hyperboreo damnatam sidere
Thylen, |
| |
te uel ad incensas Libyae comitabor
harenas; |
| |
Indorum si stagna petas rubrique
recessus |
| |
litoris, auriferum ueniam poturus
Hydaspen; |
| |
si calcare Notum secretaque noscere
Nili |
| 245 |
nascentis iubeas, mundum post terga
relinquam; |
| |
et quocumque loco Stilicho tentoria
figet, |
| |
haec patria
est.’ Dux inde uetat:
‘desistite,
quaeso, |
| |
atque auidam differte manum. cadat iste
minacis |
| |
inuidiae cumulus. non est uictoria
tanti |
| 250 |
ut uidear uicisse mihi. nos, fida
iuuentus, |
| |
ite, mei quondam socii.’ nec plura
locutus |
| |
flexit iter: uacuo qualis discedit
hiatu |
| |
impatiens remeare leo, quem plurima
cuspis |
| |
et pastorales pepulerunt igne
cateruae, |
| 255 |
inclinatque iubas demissaque lumina
uelat |
| |
et trepidas maesto rimatur murmure
siluas. |
| |
Vt sese legio uidit
disiuncta relinqui, |
| |
ingentem tollit gemitum galeasque
solutis |
| |
umectat lacrimis pressamque morantia
uocem |
| 260 |
thoracum ualidos pulsant suspiria
nexus. |
| |
‘tradimur, heu, tantumque sequi
prohibemur amorem!’ |
| |
exclamant. ‘spernisne tuas, dux optime,
dextras, |
| |
quas tibi uictrices totiens Bellona
probauit? |
| |
nos adeo uiles? adeo felicior axis |
| 265 |
Hesperius, meruit qui te rectore
teneri? |
| |
quid nobis patriam, quid cara reuisere
tandem |
| |
pignora dilectosue iuuat coluisse
penates? |
| |
te sine dulce nihil. iam formidata
tyranni |
| |
tempestas subeunda mihi, qui forte
nefandas |
| 270 |
iam parat insidias, qui nos aut turpibus
Hunis |
270 iam parat O :
imperat c : clam parat Koch || |
| |
aut inpacatis famulos praebebit
Alanis; |
| |
quamquam non adeo robur defecerit
omne |
| |
tantaue gestandi fuerit penuria
ferri. |
| |
tu, licet occiduo maneas sub cardine
solis, |
274 occiduo O :
occidui c || |
| 275 |
tu mihi dux semper, Stilicho, nostramque uel
absens |
| |
experiere fidem. dabitur tibi debita
pridem |
| |
uictima: promissis longe placabere
sacris.’ |
| |
Tristior Haemoniis
miles digressus ab oris |
| |
tangebat Macetum fines murosque
subibat, |
| 280 |
Thessalonica, tuos. sensu dolor haeret in
alto |
| |
abditus et tacitas uindictae praestruit
iras, |
| |
spectaturque fauens odiis locus aptaque
leto |
| |
tempora. nec quisquam tanta de pube
repertus, |
| |
proderet incautis qui corda minantia
uerbis. |
| 285 |
quae non posteritas, quae non mirabitur
aetas |
| |
tanti consilium uulgi potuisse
taceri |
| |
aut facinus tam grande tegi mentisque
calorem |
| |
non sermone uiae, non inter pocula
rumpi? |
| |
aequalis tantam tenuit constantia
turbam, |
| 290 |
et fuit arcanum populo. percurritur
Haemus, |
| |
deseritur Rhodope Thracumque per ardua
tendunt, |
| |
donec ad Herculei peruentum nominis
urbem. |
| |
Vt cessisse ducem,
propius uenisse cohortes |
| |
cognita Rufino, magna ceruice triumphat |
| 295 |
omnia tuta ratus sceptrumque capessere
feruet |
| |
et coniuratos hortatur uoce
clientes: |
| |
‘uicimus, expulimus, facilis iam copia
regni. |
| |
nullus ab hoste timor. quis enim, quem uisere
solum |
| |
horruit, hunc tanto munitum milite
uincat? |
| 300 |
quis ferat armatum, quem non superauit
inermem? |
| |
i nunc, exitium nobis meditare
remotus |
| |
incassum, Stilicho, dum nos longissima
tellus |
| |
diuidat et mediis Nereus interstrepat
undis. |
303 interstrepat C
: interstrepit c : interfluat CI : interluat Heinsius
|| |
| |
Alpinas transire tibi me sospite
rupes |
| 305 |
haud dabitur. iaculis illinc me figere
tempta. |
| |
quaere ferox arcum, qui nostra ad moenia
tendi |
| |
possit ab Italia. non te monumenta
priorum, |
| |
non exempla uetant? quisnam conatus
adire |
| |
has iactat uitasse manus? detrusimus
orbe |
| 310 |
te medio tantisque simul spoliauimus
armis. |
| |
nunc epulas tempus, socii, nunc larga
parare |
311 parare C ]
parari c || |
| |
munera donandumque nouis legionibus
aurum. |
| |
opportuna meis oritur lux crastina
uotis. |
| |
quod nolit rex ipse uelit iubeatque
coactus |
| 315 |
in partem mihi regna dari. contingat in
uno |
| |
priuati fugisse modum crimenque
tyranni.’ |
| |
Talibus adclamat
dictis infame nocentum |
| |
concilium, qui perpetuis creuere
rapinis |
| |
et quos una facit Rufino causa
sodales, |
| 320 |
inlicitum duxisse nihil. delicta
fuere |
| |
nexus amicitiae. iamiam conubia
laeti |
| |
despondent aliena sibi frustraque
uicissim |
| |
promittunt quas quisque petat, quas deuoret
urbes. |
| |
Coeperat humanos alto
sopire labores |
| 325 |
nox gremio, nigrasque sopor diffuderat
alas. |
| |
ille diu curis animum stimulantibus
aegre |
| |
labitur in somnos. uix toto corde
quierat, |
327 uix toto C :
toto uix C || |
| |
ecce uidet diras alludere protinus
umbras, |
| |
quas dedit ipse neci. quarum quae clarior
una |
| 330 |
uisa loqui: ‘pro! surge toro. quid
plurima uoluis |
| |
anxius? haec requiem rebus finemque
timori |
331 timori C :
labori C : laboris c : laborum c : dolori c
|| |
| |
allatura dies: omni iam plebe
redibis |
| |
altior et laeti manibus portabere
uulgi.’ |
| |
has canit ambages. occulto fallitur
ille |
| 335 |
omine nec capitis sentit praesagia
fixi. |
| |
Iam summum radiis
stringebat Lucifer Haemum |
| |
festinamque rotam solito properantior
urget |
| |
tandem Rufini uisurus funera
Titan: |
| |
prosiluit stratis densaeque capacia
turbae |
| 340 |
atria regifico iussit splendere
paratu |
| |
exceptura dapes et, quod post uota
daretur, |
| |
insculpi propriis aurum fatale
figuris. |
| |
ipse salutatum reduces post proelia
turmas |
| |
iam regale tumens et principe celsior
ibat |
| 345 |
collaque femineo iactabat mollia
gestu, |
| |
imperii certus, tegeret ceu purpura
dudum |
| |
corpus et ardentes ambirent tempora
gemmae. |
| |
Vrbis ab angusto
tractu, qua uergit in Austrum, |
| |
planities uicina patet: nam cetera
pontus |
| 350 |
circuit exiguo dirimi se tramite
passus. |
350 tramite O :
limite c || |
| |
hic ultrix acies ornatu fulgida
Martis |
| |
explicuit cuneos. pedites in parte
sinistra |
| |
consistunt. equites illinc poscentia
cursum |
| |
ora reluctantur pressis sedare
lupatis, |
| 356 |
et tremulos umeris gaudent uibrare
colores, |
| 355 |
hinc alii saeuum cristato uertice
nutant, |
| |
quos operit formatque chalybs — coniuncta per
artem |
| |
flexilis inductis animatur lamina
membris, |
| |
horribilis uisu: credas simulacra
moueri |
| 360 |
ferrea cognatoque uiros spirare
metallo. |
| |
par uestitus equis: ferrata fronte
minantur |
| |
ferratosque leuant securi uulneris
armos. |
| |
diuiso stat quisque loco, metuenda
uoluptas |
| |
cernenti pulcherque timor, spirisque
remissis |
| 365 |
mansuescunt uarii uento cessante
dracones. |
| |
Augustus ueneranda
prior uexilla salutat. |
| |
Rufinus sequitur, quo fallere cuncta
solebat |
| |
callidus adfatu, deuotaque bracchia
laudat; |
| |
nomine quemque uocat; natos patresque
reuersis |
369 uocat C :
uocans C | natos C : natosque C : notosque C :
natumque c || |
| 370 |
nuntiat incolumes. illi dum plurima
ficto |
| |
certatim sermone petunt, intendere
longos |
| |
a tergo amplexus insperatoque
suprema |
| |
circuitu sociare parant. decrescere
campus |
| |
incipit et clipeis in se redeuntia
iunctis |
| 375 |
curuo paulatim sinuantur cornua
ductu: |
| |
sic ligat inmensa uirides indagine
saltus |
| |
uenator, sic attonitos ad litora
pisces |
| |
aequoreus populator agit rarosque
plagarum |
| |
contrahit anfractus et hiantes colligit
oras. |
| 380 |
excludunt alios. cingi se feruidus
ille |
380 feruidus O :
perfidus c, Goodyear || |
| |
nescit adhuc grauiterque adprensa ueste
morantem |
| |
increpat Augustum (scandat sublime
tribunal, |
| |
participem sceptri, socium declaret
honoris), |
| |
cum subito stringunt gladios. uox desuper
ingens |
| 385 |
infremuit: ‘nobis etiam, deterrime,
nobis |
| |
sperasti famulas inponere posse
catenas? |
| |
unde redi nescis? patiarne audire
satelles, |
| |
qui leges aliis libertatemque
reduxi? |
| |
bis domitum ciuile nefas, bis rupimus
Alpes. |
| 390 |
tot nos bella docent nulli seruire
tyranno.’ |
| |
Deriguit. spes nulla
fugae; seges undique ferri |
| |
circumfusa micat; dextra laeuaque
reuinctus |
| |
haesit et ensiferae stupuit mucrone
coronae: |
| |
ut fera, quae nuper montes amisit
auitos |
| 395 |
altorumque exul nemorum damnatur
harenae |
| |
muneribus, commota ruit: uir murmure
contra |
| |
hortatur nixusque genu uenabula
tendit; |
| |
illa pauet strepitus cuneosque erecta
theatri |
| |
respicit et tanti miratur sibila
uulgi. |
| 400 |
Vnus per medios
audendi promptior ense |
400 promptior c,
Goodyear : pronior O || |
| |
prosilit exerto dictisque et uulnere
toruus |
| |
impetit: ‘hac Stilicho, quem iactas
pellere, dextra |
402 impetit C :
adpetit C : hac petit c || |
| |
te ferit; hoc absens inuadit uiscera
ferro.’ |
| |
sic fatur meritoque latus transuerberat
ictu. |
| 405 |
Felix illa manus,
talem quae prima cruorem |
| |
hauserit et fessi poenam libauerit
orbis! |
| |
mox omnes fodiunt hastis artusque
trementes |
| |
dilaniant; uno tot corpore pila
tepescunt |
| |
et non infecto puduit mucrone
reuerti. |
| 410 |
hi uultus auidos et adhuc spirantia
uellunt |
| |
lumina, truncatos alii rapuere
lacertos; |
| |
amputat ille pedes, umerum quatit ille
solutis |
| |
nexibus; hic fracti reserat curuamina
dorsi; |
413 reserat O :
resecat c || |
| |
hic iecur, hic cordis fibras. hic pandit
anhelas |
| 415 |
pulmonis latebras. spatium non inuenit
ira |
| |
nec locus est odiis. consumpto funere uix
tum |
| |
deseritur sparsumque perit per tela
cadauer: |
| |
sic mons Aonius rubuit, cum Penthea
ferrent |
| |
Maenades aut subito mutatum Actaeona
cornu |
| 420 |
traderet insanis Latonia uirgo
Molossis. |
420 uirgo O : uisa
c || |
| |
criminibusne tuis speras, Fortuna,
mederi |
| |
et male donatum certas aequare
fauorem |
| |
suppliciis? una tot milia morte
rependis? |
| |
euersis agedum Rufinum diuide
terris. |
| 425 |
da caput Odrysiis, truncum mereantur
Achiui. |
| |
quid reliquis dabitur? nec singula membra
peremptis |
| |
sufficiunt
populis. Vacuo plebs undique
muro |
| |
iam secura fluit; senibus non obstitit
aetas |
| |
uirginibusue pudor; uiduae, quibus ille
maritos |
| 430 |
abstulit, orbataeque ruunt ad gaudia
matres |
| |
insultantque alacres. laceros iuuat ire per
artus |
| |
pressaque calcato uestigia sanguine
tingui. |
| |
nec minus adsiduis flagrant elidere
saxis |
| |
prodigiale caput, quod iam de cuspide
summa |
| 435 |
nutabat digna rediens ad moenia
pompa. |
| |
dextera quin etiam ludo concessa
uagatur |
| |
aera petens fraudesque animi persoluit
auari |
437 fraudesque C :
poenasque C || |
| |
terribili lucro uiuosque imitata
retentus |
| |
cogitur adductis digitos inflectere
neruis. |
| 440 |
Desinat elatis
quisquam confidere rebus |
| |
instabilesque deos ac lubrica numina
discat. |
| |
illa manus, quae sceptra sibi gestanda
parabat, |
| |
cuius se totiens summisit ad oscula
supplex |
| |
nobilitas, inhumata diu miseroque
reuulsa |
| 445 |
corpore, feralem quaestum post fata
poposcit. |
445 poposcit O :
reposcit c || |
| |
aspiciat quisquis nimium sublata
secundis |
| |
colla gerit: triuiis calcandus spargitur
ecce, |
| |
qui sibi pyramidas, qui non cedentia
templis |
| |
ornatura suos extruxit culmina
manes; |
| 450 |
et qui Sidonio uelari credidit
ostro, |
| |
nudus pascit aues. iacet en, qui possidet
orbem, |
| |
exiguae telluris inops et puluere
raro |
| |
per partes tegitur nusquam totiensque
sepultus. |
| |
Senserunt conuexa
necem tellusque nefandum |
| 455 |
amolitur onus iam respirantibus
astris. |
| |
infernos grauat umbra lacus. pater Aeacus
horret |
| |
intrantemque etiam latratu Cerberus
urget. |
| |
tunc animae, quas ille fero sub iure
peremit, |
| |
circumstant nigrique trahunt ad iudicis
urnam |
| 460 |
infesto fremitu: ueluti pastoris in
ora |
| |
commotae glomerantur apes, qui dulcia
raptu |
| |
mella uehit, pinnasque cient et spicula
tendunt |
| |
et tenuis saxi per propugnacula
cinctae |
463 cinctae O :
cunctae c : iunctae Heinsius || |
| |
rimosam patriam dilectaque pumicis
antra |
| 465 |
defendunt pronoque fauos examine
uelant. |
| |
Est locus infaustis
quo conciliantur in unum |
| |
Cocytos Phlegethonque uadis; inamoenus
uterque |
| |
alueus; hic uoluit lacrimas, hic igne
redundat. |
| |
turris per geminos, flammis munitior,
amnes |
| 470 |
porrigitur solidoque rigens adamante
sinistrum |
| |
proluit igne latus; dextro Cocytia
findit |
| |
aequora triste gemens et fluctu concita
plangit. |
472 fluctu C :
fletu C || |
| |
huc post emeritam mortalia saecula
uitam |
| |
deueniunt. ibi nulla manent discrimina
fati, |
| 475 |
nullus honos, uanoque exutum nomine
regem |
| |
proturbat plebeius egens. quaesitor in
alto |
| |
conspicuus solio pertemptat crimina
Minos |
| |
et iustis dirimit sontes. quos nolle
fateri |
| |
uiderit, ad †mala† transmittit
uerbera fratris: |
479 mala contra metrum
C : mala mox C : mali mox C : saeui C : saeua C
: rigidi c : ualidi Hall || |
| 480 |
nam iuxta Rhadamanthus agit. cum gesta
superni |
| |
curriculi totosque diu perspexerit
actus, |
| |
exaequat damnum meritis et muta
ferarum |
| |
cogit uincla pati. truculentos ingerit
ursis |
| |
praedonesque lupis; fallaces uulpibus
addit. |
| 485 |
at qui desidia semper uinoque
grauatus, |
| |
indulgens Veneri, uoluit torpescere
luxu, |
| |
hunc suis immundi pingues detrudit in
artus. |
| |
qui iusto plus esse loquax arcanaque
sueuit |
| |
prodere, piscosas fertur uicturus in
undas, |
489 uicturus O :
taciturnus uel fortasse taciturus Birt : naturus Postgate
|| |
| 490 |
ut nimiam pensent aeterna silentia
uocem. |
| |
quos ubi per uarias annis ter mille
figuras |
| |
egit, Lethaeo purgatos flumine
tandem |
| |
rursus ad humanae reuocat primordia
formae. |
| |
Tum quoque dum lites
Stygiique negotia soluit |
| 495 |
dura fori ueteresque reos ex ordine
quaerit, |
| |
Rufinum procul ecce notat uisuque
seuero |
| |
lustrat et ex imo concussa sede
profatur: |
| |
‘Huc superum
labes, huc insatiabilis auri |
| |
proluuies pretioque nihil non ause
parato, |
| 500 |
quodque mihi summum scelus est, huc inprobe
legum |
| |
uenditor, Arctoi stimulator perfide
Martis. |
| |
cuius ob innumeras strages angustus
Auerni |
| |
iam sinus et plena lassatur portitor
alno! |
| |
quid demens manifesta negas? en pectus
inustae |
| 505 |
deformant maculae uitiique inoleuit
imago |
| |
nec sese commissa tegunt. genus omne
dolorum |
| |
in te ferre libet: dubio tibi pendula
rupes |
| |
inmineat lapsu, uolucer te torqueat
axis, |
| |
te refugi fallant latices atque ore
natanti |
| 510 |
arescat decepta sitis dapibusque
relictis |
| |
in tua mansurus migret praecordia
uultur. |
| |
quamquam omnes alii, quos haec tormenta
fatigant, |
| |
pars quota sunt, Rufine, tui! quid tale uel
audax |
| |
fulmine Salmoneus uel lingua Tantalus
egit |
| 515 |
aut inconcesso Tityos deliquit
amore? |
| |
cunctorum si facta simul iungantur in
unum, |
| |
praecedes numero. cui tanta piacula
quisquam |
| |
supplicio conferre ualet? quid denique
dignum |
| |
omnibus inueniam, uincant cum singula
poenas? |
| |
tollite de mediis animarum dedecus
umbris. |
| 520 |
aspexisse sat est. oculis iam parcite
nostris |
| |
et Ditis purgate domos. agitate
flagellis |
| |
trans Styga, trans Erebum, uacuo mandate
barathro |
| |
infra Titanum tenebras infraque
recessus |
| 525 |
Tartareos imumque Chaos, qua noctis
opacae |
| |
fundamenta latent; penitusque ibi mersus
anhelet, |
526 penitusque C :
penitus C : praecepsque C : praeceps C : princeps C
: pariterque C || |
| |
dum rotat astra polus, feriunt dum litora
uenti.’ |
527 feriunt C :
feriant C || |
|
§ |
