| |
|
|
| |
Praefatio I |
XXXII |
| |
| |
Inuenta secuit primus qui naue
profundum |
| |
et rudibus remis
sollicitauit aquas, |
| |
qui dubiis ausus committere flatibus
alnum |
| |
quas natura negat praebuit
arte uias, |
| 5 |
tranquillis primum trepidus se credidit
undis |
| |
litora securo tramite summa
legens; |
| |
mox longos temptare sinus et linquere
terras |
| |
et leni coepit pandere uela
Noto; |
| |
ast ubi paulatim praeceps audacia
creuit |
| 10 |
cordaque languentem
dedidicere metum, |
| |
iam uagus inrupit pelago caelumque
secutus |
11 irrumpit
uel irrupit C : exsultat I || |
| |
Aegaeas hiemes Ioniumque
domat. |
| |
| |
Liber I |
XXXIII |
| |
| |
Inferni raptoris equos
adflataque curru |
| |
sidera Taenario caligantesque
profundae |
| |
Iunonis thalamos audaci promere
cantu |
| |
mens concussa iubet. gressus remouete,
profani. |
4
concussa I : congesta O || |
| 5 |
iam furor humanos nostro de pectore
sensus |
| |
expulit et totum spirant praecordia
Phoebum; |
| |
iam mihi cernuntur trepidis delubra
moueri |
| |
sedibus et claram dispergere limina
lucem |
| |
aduentum testata dei; iam magnus ab
imis |
| 10 |
auditur fremitus terris templumque
remugit |
10 fremitus
O : strepitus c || |
| |
Cecropium sanctasque faces extollit
Eleusis. |
| |
angues Triptolemi stridunt et squamea
curuis |
| |
colla leuant adtrita iugis lapsuque
sereno |
| |
erecti roseas tendunt ad carmina
cristas. |
| 15 |
ecce procul ternis Hecate uariata
figuris |
| |
exoritur leuisque simul procedit
Iacchus |
| |
crinali florens hedera, quem Parthica
uelat |
| |
tigris et auratos in nodum colligit
ungues; |
| |
ebria Maeonius fulcit uestigia
thyrsus. |
| 20 |
Di, quibus innumerum
uacui famulatur Auerni |
| |
uulgus iners, opibus quorum donatur
auaris |
| |
quidquid in orbe perit, quos Styx liuentibus
ambit |
| |
interfusa uadis et quos fumantia
torquens |
| |
aequora gurgitibus Phlegethon perlustrat
anhelis: |
| 25 |
uos mihi sacrarum penetralia pandite
rerum |
| |
et uestri secreta poli: qua lampade
Ditem |
| |
flexit Amor; quo ducta ferox Proserpina
raptu |
| |
possedit dotale Chaos quantasque per
oras |
| |
sollicito genetrix errauerit anxia
cursu; |
| 30 |
unde datae populis fruges et glande
relicta |
| |
cesserit inuentis Dodonia quercus
aristis. |
| |
Dux Erebi quondam
tumidas exarsit in iras |
| |
proelia moturus superis quod solus
egeret |
| |
conubiis sterilesque diu consumeret
annos |
| 35 |
impatiens nescire torum nullasque
mariti |
| |
inlecebras nec dulce patris cognoscere
nomen. |
| |
iam quaecumque latent ferali monstra
barathro |
| |
in turmas aciemque ruunt contraque
Tonantem |
| |
coniurant Furiae, crinitaque sontibus
hydris |
| 40 |
Tisiphone quatiens infausto lumine
pinum |
| |
armatos ad castra uocat pallentia
Manes. |
| |
paene reluctatis iterum pugnantia
rebus |
| |
rupissent elementa fidem penitusque
reuulso |
| |
carcere laxatis pubes Titania
uinclis |
| 45 |
uidisset caeleste iubar rursusque
cruentus |
| |
Aegaeon positis aucto de corpore
nodis |
| |
obuia centeno uexasset fulmina
motu. |
| |
Sed Parcae uetuere
minas orbique timentes |
| |
ante pedes soliumque ducis fudere
seueram |
| 50 |
canitiem genibusque suas cum supplice
fletu |
| |
admouere manus: quarum sub iure
tenentur |
| |
omnia, quae seriem fatorum pollice
ducunt |
| |
longaque ferratis euoluunt saecula
fusis. |
| |
prima fero Lachesis clamabat talia
regi |
| 55 |
incultas dispersa comas: ‘o maxime
noctis |
| |
arbiter umbrarumque potens, cui nostra
laborant |
| |
stamina, qui finem cunctis et semina
praebes |
| |
nascendique uices alterna morte
rependis, |
| |
qui uitam letumque regis (nam quidquid
ubique |
| 60 |
gignit materies, hoc te donante
creatur |
| |
debeturque tibi, certisque ambagibus
aeui |
| |
rursus corporeos animae mittuntur in
artus): |
| |
ne pete firmatas pacis dissoluers
leges |
| |
quas dedimus neuitque colus, neu foedera
fratrum |
| 65 |
ciuili conuerte tuba. cur inpia
tollis |
| |
signa? quid incestis aperis Titanibus
auras? |
| |
posce Iouem; dabitur coniunx.’ uix ille
pepercit |
| |
erubuitque preces, animusque relanguit
atrox |
| |
quamuis indocilis flecti: ceu turbine
rauco |
| 70 |
cum grauis armatur Boreas, glacieque
niuali |
| |
hispidus et Getica concretus grandine
pinnas |
| |
†flare cupit† pelagus siluas
camposque sonoro |
| |
flamine rapturus; si forte aduersus
aenos |
| |
Aeolus obiecit postes, uanescit
inanis |
| 75 |
impetus et fractae redeunt in claustra
procellae. |
| |
Tum Maia genitum, qui
feruida dicta reportet, |
| |
imperat acciri. Cyllenius adstitit
ales |
| |
somniferam quatiens uirgam tectusque
galero. |
| |
ipse rudi fultus solio nigraque
uerendus |
| 80 |
maiestate sedet: squalent inmania
foedo |
| |
sceptra situ; sublime caput maestissima
nubes |
| |
asperat et dirae riget inclementia
formae; |
| |
terrorem dolor augebat. tum talia
celso |
| |
ore tonat (tremefacta silent dicente
tyranno |
| 85 |
atria; latratum triplicem conpescuit
ingens |
| |
ianitor et presso lacrimarum fonte
resedit |
| |
Cocytus tacitisque Acheron obmutuit
undis |
| |
et Phlegethonteae requierunt murmura
ripae): |
| |
‘Atlantis Tegeaee
nepos, commune profundis |
| 90 |
et superis numen, qui fas per limen
utrumque |
| |
solus habes geminoque facis commercia
mundo, |
| |
i celeres proscinde Notos et iussa
superbo |
| |
redde loui: “tantumne tibi, saeuissime
fratrum, |
| |
in me iuris erit? sic nobis noxia
uires |
| 95 |
cum caelo fortuna tulit? num robur et
arma |
| |
perdidimus, si rapta dies? an forte
iacentes |
| |
ignauosque putas quod non Cyclopia
tela |
| |
stringimus aut uanas tonitru deludimus
auras? |
| |
nonne satis uisum grati quod luminis
expers |
| 100 |
tertia supremae patior dispendia
sortis |
| |
informesque plagas, cum te laetissimus
ornet |
| |
Signifer et uario cingant splendore
Triones, |
| |
sed thalamis etiam prohibes? Nereia
glauco |
| |
Neptunum gremio conplectitur
Amphitrite; |
| 105 |
te consanguineo recipit post fulmina
fessum |
| |
fune sinu. quid enim narrem Latonia
furta, |
| |
quid Cererem magnamque Themin? tibi
tanta
creandi |
| |
copia; te felix natorum turba
coronat. |
| |
ast ego deserta maerens inglorius
aula |
| 110 |
inplacidas nuilo solabor pignore
curas? |
| |
non adeo toleranda quies. primordia
testor |
| |
noctis et horrendae stagna intemerata
paludis: |
| |
si dictis parere negas, patefacta
ciebo |
| |
Tartara, Saturni ueteres laxabo
catenas, |
| 115 |
obducam tenebris solem, conpage
soluta |
| |
lucidus umbroso miscebitur axis
Auerno.’ |
| |
Vix ea fatus erat, iam
nuntius astra tenebat. |
| |
audierat mandata pater secumque
uolutat |
| |
diuersos ducens animos, quae tale
sequatur |
| 120 |
coniugium Stygiosque uelit pro sole
recessus. |
| |
certa requirenti tandem sententia
sedit. |
| |
Aetnaeae Cereri proles
optata uirebat |
| |
unica nec tribuit subolem Lucina
secundam |
| |
fessaque post primos haeserunt uiscera
partus; |
| 125 |
infecunda quidem, sed cunctis altior
extat |
| |
matribus et numeri damnum Proserpina
pensat. |
| |
hanc fouet, hanc sequitur; uitulam non
blandius ambit |
| |
torua parens, pedibus quae nondum proterit
arua |
| |
nec noua lunatae curuauit germina
frontis. |
| 130 |
iam uicina toro plenis adoleuerat
annis |
| |
uirginitas, tenerum iam pronuba flamma
pudorem |
| |
sollicitat mixtaque tremit formidine
uotum. |
| |
personat aula procis: pariter pro uirgine
certant |
| |
Mars clipeo melior, Phoebus praestantior
arcu; |
| 135 |
et Delon Clariosque lares; hinc aemula
luno, |
| |
hinc poscit Latona nurum. despexit
utrumque |
| |
flaua Ceres raptusque timens (heu caeca
futuri!) |
| |
commendat Siculis furtim sua pignora
terris |
| |
[infidis Laribus natam commisit
alendam |
| 140 |
aethera deseruit Siculasque relegat in
oras] |
| |
ingenio confisa
loci. Trinacria
quondam |
| |
Italiae pars una fuit, sed pontus et
aetas |
| |
mutauere situm. rupit confinia
Nereus |
| |
uictor et abscissas interluit aequore
montes |
| 145 |
paruaque cognatas prohibent discrimina
terras. |
| |
nunc illam socia raptam tellure
trisulcam |
| |
opponit natura mari: caput inde
Pachyni |
| |
respuit Ionias praetentis rupibus
iras; |
| |
hinc latrat Gaetula Thetis Lilybaeaque
pulsat |
| 150 |
bracchia consurgens; hinc indignata
teneri |
| |
concutit obiectum rabies Tyrrhena
Pelorum. |
| |
in medio scopulis se porrigit Aetna
perustis, |
| |
Aetna Giganteos numquam tacitura
triumphos, |
| |
Enceladi bustum, qui saucia terga
reuinctus |
| 155 |
spirat inexhaustum flagranti uulnere
sulphur |
| |
et quotiens detractat onus ceruice
rebelli |
| |
in dextrum laeuumque latus, tunc insula
fundo |
| |
uellitur et dubiae nutant cum moenibus
urbes. |
| |
Aetnaeos apices solo
cognoscere uisu, |
| 160 |
non aditu temptare licet. pars cetera
frondet |
| |
Mars donat Rhodopen, Phoebus largitur
Amyclas |
| |
arboribus, teritur nuilo cultore
cacurfien. |
| |
nunc uomit indigenas nimbos piceaque
grauatum |
| |
foedat nube diem, nunc molibus astra
lacessit |
| 165 |
terrificis damnisque suis incendia
nutrit. |
| |
sed quamuis nimio feruens exuberet
aestu, |
| |
scit niuibus seruare fidem pariterque
fauillis: |
| |
durescit glacies tanti secura
uaporis, |
| |
arcano defensa gelu, fumoque
fideli |
| 170 |
lambit contiguas innoxia flamma
pruinas. |
| |
quae scopulos tormenta rotant? quae tanta
cauernas |
| |
uis glomerat? quo fonte ruit Vulcanius
amnis? |
| |
siue quod obicibus discurrens uentus
opertis |
| |
offenso riinosa furit per saxa
meatu, |
| 175 |
dum scrutatur iter, libertatemque
reposcens |
| |
putria multiuagis populatur flatibus
antra; |
| |
seu mare sulphurei ductum per uiscera
montis |
| |
oppresses ignescit aquis et pondera
librat. |
| |
Hic ubi seruandum
mater fidissima pignus |
| 180 |
abdidit, ad Phrygios tendit secura
penates |
| |
turrigeramque petit Cybelen sinuosa
draconum |
| |
membra regens, uolucri qui peruia nubila
tractu |
| |
signant et placidis umectant frena
uenenis: |
| |
frontem crista tegit; pingunt maculosa
uirentes |
| 185 |
terga notae; rutilum squamis intermicat
aurum. |
| |
nunc spiris Zephyros tranant, nunc arua
uolatu |
| |
inferiore secant. cano rota puluere
labens |
| |
sulcatam fecundat humum: flauescit
aristis |
| |
orbita; surgentes condunt uestigia
fruges; |
| 190 |
uestit iter comitata
seges. Iam linquitur
Aetna |
| |
totaque decrescit refugo Trinacria
uisu. |
| |
heu quotiens praesaga mali uiolauit
oborto |
| |
rore genas, quotiens oculos ad tecta
retorsit |
| |
talia uoce mouens: ‘salue, gratissima
tellus, |
| 195 |
quam nos praetulimus caelo: tibi gaudia
nostri |
| |
sanguinis et caros uteri commendo
labores. |
| |
praemia digna manent: nullos patiere
ligones |
| |
et nullo rigidi uersabere uomeris
ictu; |
| |
sponte tuus florebit ager; cessante
iuuenco |
| 200 |
ditior oblatas mirabitur incola
messes.’ |
| |
sic ait et fuluis tetigit serpentibus
Idam. |
| |
Hic sedes augusta deae
templique colendi |
| |
religiose silex, densis quam pinus
opacat |
| |
frondibus et nulla lucos agitante
procella |
| 205 |
stridula coniferis modulator carmina
ramis. |
| |
terribiles intus thiasi uaesanaque
mixto |
| |
concentu delubra gemunt; ululatibus
Ide |
| |
bacchatur; tumidas inclinant Gargara
siluas. |
| |
postquam uisa Ceres, mugitum tympana
frenant; |
| 210 |
conticuere chori; Corybas non inpulit
ensem; |
| |
non buxus, non aera sonant blandasque
leones |
| |
summisere iubas. adytis gauisa
Cybele |
| |
exilit et pronas intendit ad oscula
turres. |
| |
Viderat haec dudum
summa speculatus ab arce |
| 215 |
Iuppiter ac Veneri mentis penetralia
nudat: |
| |
‘curarum, Cytherea, tibi secreta
fatebor. |
| |
candida Tartareo nuptum Proserpina
regi |
| |
iam pridem decreta dari; sic Atropos
urget, |
| |
sic cecinit longaeua Themis. nunc matre
remota |
| 220 |
rem peragi tempus. fines inuade
Sicanos |
| |
et Cereris prolem patulis inludere
campis, |
| |
crastina puniceos cum lux detexerit
ortus, |
| |
coge tuis armata dolis, quibus urere
cuncta, |
| |
me quoque, saepe soles. cur ultima regna
quiescunt? |
| 225 |
nulla sit immunis regio nullumque sub
umbris |
| |
pectus inaccensum Veneri. iam tristis
Erinys |
| |
sentiat ardores; Acheron Ditisque
seueri |
| |
ferrea lasciuis mollescant corda
sagittis.’ |
| |
Adcelerat praecepta
Venus iussuque parentis |
| 230 |
Pallas et inflexo quae terret Maenala
cornu |
| |
addunt se comites. diuino semita
gressu |
| |
claruit, augurium qualis laturus
iniquum |
| |
praepes sanguineo delabitur igne
cometes |
| |
prodigiale rubens: non illum nauita
tuto, |
| 235 |
non inpune uident populi, sed crine
minaci |
| |
nuntiat aut ratibus uentos aut urbibus
hostes. |
| |
deuenere locum, Cereris quo tecta
nitebant |
| |
Cyclopum formata manu: stant ardua
ferro |
| |
moenia, ferrati postes, inmensaque
nectit |
| 240 |
claustra chalybs. nullum tanto sudore
Pyragmon |
| |
nec Steropes construxit opus; non talibus
umquam |
| |
spirauere Notis animae nec flumine
tanto |
| |
incoctum maduit lassa fornace
metallum. |
| |
atria cingit ebur; trabibus solidatur
aenis |
| 245 |
culmen et in celsas surgunt electra
columnas. |
| |
Ipsa domum tenero
mulcens Proserpina cantu |
| |
inrita texebat rediturae munera
matri. |
| |
hic elementorum seriem sedesque
paternas |
| |
insignibat acu, ueterem qua lege
tumultum |
| 250 |
discredit Natura parens et semina
iustis |
| |
discessere locis: quidquid leue, fertur in
altum; |
| |
in medium grauiora cadunt; incanduit
aer; |
| |
egit flamma polum; fluxit mare; terra
pependit. |
| |
nec color unus erat: stellas accendit in
auro, |
| 255 |
ostro fundit aquas. attollit litora
gemmis |
| |
filaque mentitos iamiam caelantia
fluctus |
| |
arte tument. credas inlidi cautibus
algam |
| |
et raucum bibulis inserpere murmur
harenis. |
| |
addit quinque plagas: mediam subtegmine
rubro |
| 260 |
obsessam feruore notat; squalebat
inustus |
| |
limes et adsiduo sitiebant stamina
sole; |
| |
uitales utrimque duas, quas mitis
oberrat |
| |
temperies habitanda uiris; tum fine
supremo |
| |
torpentes traxit geminas brumaque
perenni |
| 265 |
foedat et aeterno contristat frigore
telas. |
| |
nec non et patrui pingit sacraria
Ditis |
| |
fatalesque sibi Manes; nec defuit
omen, |
| |
praescia nam subitis maduerunt fletibus
ora. |
| |
Coeperat et uitreis
summo iam margine texti |
| 270 |
Oceanum sinuare uadis; sed cardine
uerso |
| |
cernit adesse deas inperfectumque
laborem |
| |
deserit et niueos infecit purpura
uultus |
| |
per liquidas succensa genas castaeque
pudoris |
| |
inluxere faces: non sic decus ardet
eburnum |
| 275 |
Lydia Sidonio quod femina tinxerit
ostro. |
| |
Merserat unda diem;
sparso nox umida somno |
| |
languida caeruleis inuexerat otia
bigis, |
| |
iamque uiam Pluto superas molitur ad
auras |
| |
germani monitu. toruos inuisa
iugales |
| 280 |
Allecto temone ligat, qui pascua
mandunt |
| |
Cocyti pratisque Erebi nigrantibus
errant |
| |
stagnaque tranquillae potantes marcida
Lethes |
| |
aegra soporatis spumant obliuia
linguis: |
| |
Orphnaeus crudele micans Cthoniusque
sagitta |
| 285 |
ocior et Stygii sublimis gloria
Nycteus |
| |
armenti Ditisque nota signatus
Alastor. |
| |
stabant ante fores iuncti saeuumque
fremebant |
| |
crastina uenturae spectantes gaudia
praedae. |
|
§ |
