| |
|
|
| |
Panegyricus |
I |
| |
| |
Sol, qui
flammigeris mundum conplexus
habenis |
| |
uoluis inexhausto redeuntia saecula
motu, |
| |
sparge diem meliore coma, crinemque
repexi |
| |
blandius elato surgant temone
iugales |
| 5 |
efflantes roseum frenis spumantibus
ignem. |
| |
iam noua germanis uestigia torqueat
annus |
| |
consulibus, laetique petant exordia
menses. |
| |
Scis genus Auchenium,
nec te latuere potentes |
| |
Amniadae; nam saepe soles ductoribus
illis |
9
Amniadae c, Koch : Anniadae O || |
| 10 |
instaurare uias et cursibus addere
nomen. |
| |
his neque per dubium pendet Fortuna
fauorem |
| |
nec nouit mutare uices, sed fixus in
omnes |
| |
cognatos procedit honos. quemcumque
require |
| |
hac de stirpe uirum: certum est de consule
nasci. |
| 15 |
per fasces numerantur aui semperque
renata |
| |
nobilitate uirent, et prolem fata
secuntur |
| |
continuum simili seruantia lege
tenorem. |
| |
nec quisquam procerum temptat, licet aere
uetusto |
| |
floreat et claro cingatur Roma
senatu, |
| 20 |
se iactare parem, sed prima sede
relicta |
| |
Aucheniis de iure licet certare
secundo. |
| |
haud secus ac tacitam Luna regnante per
aethram |
| |
sidereae cedunt acies, cum fratre
recusso |
| |
aemulus aduersis flagrauerit ignibus
orbis; |
| 25 |
tum iubar Arcturi languet, tum fulua
Leonis |
| |
ira perit, Plaustro iam rara intermicat
Arctos |
| |
indignata tegi, iam caligantibus
armis |
| |
debilis Orion dextram miratur
inertem. |
| |
Quem prius adgrediar?
ueteris quis facta Probini |
| 30 |
nesciat aut nimias laudes ignoret
Olybri? |
| |
uiuit adhuc conpletque uagis sermonibus
aures |
| |
gloria fusa Probi, quam non uentura
silebunt |
| |
lustra nec ignotam rapiet sub nube
uetustas. |
| |
illum fama uehit trans aequora transque
remotas |
| 35 |
Tethyos ambages Atlanteosque
recessus. |
| |
audiit et gelido si quem Maeotica
pascit |
| |
sub Ioue uel calido si quis coniunctus in
axe |
| |
nascentem te, Nile, bibit. uirtutibus
ille |
| |
Fortunam domuit numquamque leuantibus
alte |
| 40 |
intumuit rebus; sed mens circumflua
luxu |
| |
nouerat intactum uitio seruare
rigorem. |
| |
hic non diuitias nigrantibus abdidit
antris |
| |
nec tenebris damnauit opes; sed largior
imbre |
| |
sueuerat innumeras hominum ditare
cateruas. |
| 45 |
quippe uelut denso currentia munera
nimbo |
| |
cernere semper erat, populis undare
penates |
| |
adsiduis, intrare inopes, remeare
beatos. |
| |
praeceps illa manus fluuios superabat
Hiberos |
| |
aurea dona uomens +si quis+ tellure
reuulsa |
| 50 |
+sollicitis fodiens miratur collibus
aurum: |
| |
quantum stagna Tagi rudibus stillantia
uenis |
| |
effluxere decus, quanto pretiosa
metallo |
| |
Hermi ripa micat, quantas per Lydia
culta |
| |
despumat rutilas diues Pactolus
harenas. |
| 55 |
Non, mihi centenis
pateant si uocibus ora |
| |
multifidusque ruat centum per pectora
Phoebus, |
| |
acta Probi narrare queam, quot in ordine
gentes |
| |
rexerit, ad summi quotiens fastigia
iuris |
| |
uenerit, Italiae late cum frena
teneret |
| 60 |
Illyricosque sinus et quos arat Africa
campos. |
| |
sed nati uicere patrem, solique
rnerentur |
| |
uictores audire Probi. non contigit
illi |
| |
talis honos, prima cum parte uiresceret
aeui, |
| |
nec consul cum fratre fuit. nos nulla
fatigat |
| 65 |
cura diu maiora petens. non anxia
mentem |
| |
spes agit et longo tendit praecordia
uoto: |
| |
coepistis quo finis erat. primordia
uestra |
| |
uix pauci meruere senes, metasque
tenetis |
| |
ante genas dulces quam flos iuuenilis
inumbret |
| 70 |
oraque ridenti lanugine uestiat
aetas. |
| |
tu, precor, ignarum doceas, Parnasia,
uatem, |
| |
quis deus ambobus tanti sit muneris
auctor. |
| |
Postquam fulmineis
inpellens uiribus hostem |
| |
belliger Augustus trepidas laxauerat
Alpes, |
| 75 |
Roma Probo cupiens dignas persoluere
grates |
| |
sedula pro natis dominum flexura
rogando |
| |
ire parat. famuli currum iunxere
uolantem |
| |
Impetus horribilisque Metus, qui semper
agentem |
| |
proelia cum fremitu Romam comitantur
anhelo, |
| 80 |
siue petat Parthos seu cuspide turbet
Hydaspen. |
| |
hic ligat axe rotas; hic sub iuga ferrea
nectit |
| |
cornipedes rigidisque docet seruire
lupatis. |
| |
ipsa, triumphatis quae possidet aethera
regnis, |
| |
adsilit innuptae ritus imitata
Mineruae. |
| 85 |
nam neque caesariem crinali stringere
cultu |
| |
colla nec ornatu patitur mollire
retorto; |
| |
dextrum nuda latus, niueos exerta
lacertos, |
| |
audacem retegit mammam, laxumque
coercens |
| |
mordet gemma sinum; nodus, qui subleuat
ensem, |
| 90 |
album puniceo pectus discriminat
ostro. |
| |
miscetur decori uirtus pulcherque
seuero |
| |
armatur terrore pudor, galeaeque
minaci |
| |
flaua cruentarum praetenditur umbra
iubarum, |
| |
et formidato clipeus Titana
lacessit |
| 95 |
lumine, quem tota uariarat Mulciber
arte: |
| |
hic patris Mauortis amor fetusque
notantur |
| |
Romulei; pius amnis inest et belua
nutrix; |
| |
electro Thybris, pueri formantur in
auro; |
| |
fingunt aera lupam; Mauors adamante
coruscat |
| 100 |
Iam, simul emissis
rapido uelocior Euro |
| |
fertur equis, stridunt Zephyri cursuque
rotarum |
| |
saucia diuiduis clarescunt nubila
sulcis. |
| |
nec traxere moras, sed lapsu protinus
uno, |
| |
quem poscunt, tetigere locum, qua fine sub
imo |
| 105 |
angustant aditum curuis anfractibus
Alpes |
| |
claustraque congestis scopulis, durissima
tendunt, |
| |
non alia reseranda manu, sed peruia
tantum |
| |
Augusto geminisque fidem mentita
tyrannis. |
| |
semirutae turres auulsaque moenia
fumant; |
| 110 |
crescunt in cumulum strages uallemque
profundam |
| |
aequauere iugis; stagnant inmersa
cruore |
| |
corpora; truduntur permixto funere
Manes. |
112 truduntur c :
turbantur C : traduntur C || |
| |
Haud procul exhausto
laetus certamine uictor |
| |
caespite gramineo consederat arbore
fultus |
| 115 |
adclines umeros; dominum gauisa
coronat |
| |
terra suum, surguntque toris maioribus
herbae. |
| |
sudor adhuc per membra calet creberque
recurrit |
| |
halitus et placidi radiant in casside
uultus: |
| |
qualis letifera populatus caede
Gelonos |
| 120 |
procubat horrendus Getico Gradiuus in
Haemo; |
| |
exuuias Bellona leuat, Bellona
tepentes |
| |
puluere soluit equos, inmensaque cornus in
+hastam |
| |
porrigitur tremulisque ferit splendoribus
Hebrum. |
| |
Vt stetit ante ducem
discussas Roma per auras, |
| 125 |
conscia ter sonuit rupes et inhorruit
atrum |
| |
maiestate nemus. prior huic ‘o numen
amicum’ |
126 huic Heinsius :
hic c : haec O : hoc C? || |
| |
dux ait ‘et legum genetrix longeque
regendo |
| |
circumfusa polo consorsque adiuncta
Tonanti, |
| |
dic agedum, quae causa uiae? cur deseris
arces |
| 130 |
Ausonias caelumque tuum? dic, maxima
rerum! |
| |
non ego uel Libycos cessem tolerare
uapores |
| |
Sarmaticosue pati medio sub frigore
Coros, |
| |
si tu, Roma, uelis; pro te quascumque per
oras |
| |
ibimus et nulla sub tempestate
timentes |
| 135 |
solstitio Meroen, bruma temptabimus
Histrum.’ |
| |
Tum regina refert:
‘non me latet, inclute rector, |
| |
quam tua pro Latio uictricia castra
laborent, |
| |
nec quod seruitium rursus furiaeque
rebelles |
| |
edomitae paribus sub te cecidere
triumphis. |
| 140 |
sed, precor, hoc donum cum libertate
recenti |
| |
adicias, si uera manet reuerentia
nostri. |
| |
sunt mihi pubentes alto de semine
fratres, |
| |
pignora clara Probi, fausta quos luce
creatos |
143 clara Heinsius
: cara O | fausta Goodyear : festa O || |
| |
ipsa meo foui gremio. cunabula
paruis |
| 145 |
ipsa dedi, cum matris onus Lucina
beatum |
| |
solueret et magnos proferrent sidera
partus. |
| |
his ego nec Decios pulchros fortesue
Metellos |
| |
praetulerim, non, qui Poenum domuere
ferocem, |
| |
Scipiadas Gallisque genus fatale
Camillos. |
| 150 |
Pieriis pollent studiis multaque
redundant |
| |
eloquio; nec desidiis dapibusue
paratis |
| |
indulgere iuuat nec tanta licentia
uitae |
| |
arripit aut mores aetas lasciua
relaxat: |
| |
sed grauibus curis animum sortita
senilem |
| 155 |
ignea longaeuo frenatur corde
iuuentus. |
| |
illis, quam propriam ducunt ab origine,
sortem |
| |
oramus praebere uelis annique
futurum |
| |
deuoueas uenientis iter. non inproba
posco, |
| |
non insueta dabis: domus haec de more
requirit. |
| 160 |
sic nobis Scythicus famuletur
Araxes, |
| |
sic Rhenus per utrumque latus, Medisque
subactis |
| |
nostra Semiramiae timeant insignia
turres; |
| |
sic fluat adtonitus Romana per oppida
Ganges.’ |
| |
Ductor ad haec:
‘optata iubes ultroque uolentem, |
| 165 |
diua, rogas; non haec precibus temptanda
fuissent. |
| |
usque adeone meam condunt obliuia
mentem, |
| |
ut pigeat meminisse Probi, quo uindice
tutam |
167 tutam temptaui
: totam O || |
| |
uidimus Hesperiam fessasque resurgere
gentes? |
| |
ante dabunt hiemes Nilum, per flumina
dammae |
| 170 |
errabunt glacieque niger damnabitur
Indus, |
| |
ante Thyesteis iterum conterrita
mensis |
| |
intercisa dies refugos uertetur in
ortus, |
| |
quam Probus a nostro possit discedere
sensu.’ |
| |
Dixerat et uelox iam
nuntius aduolat urbem. |
| 175 |
extemplo strepuere chori collesque
canoris |
| |
plausibus inpulsi septena uoce
resultant. |
| |
laetatur ueneranda parens et pollice
docto |
| |
iam parat auratas trabeas cinctusque
micantes |
| |
stamine, quod molli tondent de stipite
Seres |
| 180 |
frondea lanigerae carpentes uellera
siluae, |
| |
et longum tenues tractus producit in
aurum |
| |
filaque concreto cogit squalere
metallo. |
| |
qualis purpureas praebebat candida
uestes |
| |
numinibus Latona suis, cum sacra
redirent |
| 185 |
ad loca nutricis iam non errantia
Deli, |
| |
illa feros saltus et desolata
relinquens |
| |
Maenala lassato certis uenatibus
arcu, |
| |
Phoebus adhuc nigris rorantia tela
uenenis |
| |
extincto Pythone ferens - tunc insula
notos |
| 190 |
lambit amica pedes ridetque Aegaeus
alumnis |
| |
lenior et blando testatur gaudia
fluctu |
| |
sic Proba praecipuo natos exornat
amictu, |
| |
quae decorat mundum, cuius Romana
potestas |
| |
fetibus augetur. credas ex aethere
lapsam |
| 195 |
stare Pudicitiam, uel sacro ture
uocatam |
| |
Iunonem Inachiis oculos aduertere
templis. |
| |
talem nulla refert antiquis pagina
libris |
| |
nec Latiae cecinere tubae nec Graia
uetustas. |
| |
coniuge digna Probo nam tantum coetibus
extat |
| 200 |
femineis, quantum supereminet ille
maritos. |
| |
ceu sibi certantes, sexus quid posset
uterque, |
| |
hunc legere torum. taceat Nereida
nuptam |
| |
Pelion. o duplici fecundam consule
matrem |
| |
felicemque uterum, qui nomina parturit
annis! |
| 205 |
Vt sceptrum gessere
manu membrisque rigentes |
| |
aptauere togas, signum dat summus
hiulca |
| |
nube Pater gratamque facem per inane
rotantes |
| |
prospera uibrati tonuerunt omina
nimbi. |
| |
accepit sonitus curuis Tiberinus in
antris, |
| 210 |
ima ualle sedens. adrectis auribus
haesit, |
| |
unde repentinus caeli fragor. ilicet
herbis |
| |
pallentes thalamos et structa cubilia
musco |
| |
deserit ac nymphis urnam commendat
erilem. |
| |
illi glauca nitent hirsuto lumina
uultu |
| 215 |
caeruleis infecta notis, reddentia
patrem |
| |
Oceanum; crispo densantur gramine
colla; |
| |
uertice luxuriat toto crinalis
harundo, |
| |
quam neque fas Zephyris frangi nec sole
perustam |
| |
aestiuo candore mori, sed uiuida
frondet |
| 220 |
aequaeuum conplexa caput. taurina
leuantur |
| |
cornua temporibus raucos sudantia
riuos; |
| |
destillant per pectus aquae; frons hispida
manat |
| |
imbribus; in liquidos fontes se barba
repectit. |
| |
palla graues umeros uelat, quam neuerat
uxor |
| 225 |
Ilia percurrens uitreas sub gurgite
telas. |
| |
Est in Romuleo
procumbens insula Thybri, |
| |
qua medius geminas interfluit alueus
urbes |
| |
discretas subeunte freto, pariterque
minantes |
| |
ardua turrigerae surgunt in culmina
ripae. |
| 230 |
hic stetit et subitum prospexit ab aggere
uotum: |
| |
unanimos fratres cuncto stipante
senatu |
| |
ire forum strictasque procul radiare
secures |
| |
atque uno biiuges tolli de limine
fasces. |
| |
obstipuit uisu suspensaque gaudia
uocem |
| 235 |
oppressam tenuere diu; mox incohat
ore: |
| |
‘respice, si tales iactas aluisse fluentis,
|
| |
Eurota Spartane, tuis. quid protulit
aequum |
| |
falsus olor, ualido quamuis decernere
caestu |
| |
nouerit et ratibus, aeuas arcere
procellas? |
| 240 |
en noua Ledaeis suboles fulgentior
astris, |
| |
ecce mei ciues, quorum iam Signifer
optat |
| |
aduentum stellisque parat conuexa
futurum |
| |
iam per noctiuagos dominetur Olybrius
axes |
| |
pro Polluce rubens, pro Castore flamma
Probini. |
| 245 |
ipsi uela regent, ipsis donantibus
auras |
| |
nauita tranquillo moderabitur aequore
pinum. |
| |
nunc pateras libare deis, nunc soluere
multo |
| |
nectare corda libet. niueos iam pandite
coetus, |
| |
Naides, et totum uiolis praetexite
fontem. |
| 250 |
mella ferant siluae; iam profluat ebrius
amnis |
| |
mutatis in uina uadis; iam sponte per
agros |
| |
sudent inriguae spirantia balsama
uenae. |
| |
currat qui sociae roget in conuiuia
mensae |
| |
indigenas fluuios, Italis quicumque
suberrant |
| 255 |
montibus Alpinasque bibunt de more
pruinas, |
| |
Vulturnusque rapax et Nar uitiatus
odoro |
| |
sulphure tardatusque suis erroribus
Vfens |
| |
et Phaethonteae perpessus damna
ruinae |
| |
Eridanus flauaeque terens querceta
Maricae |
| 260 |
Liris et Oebaliae qui temperat arua
Galaesus. |
| |
semper honoratus nostris celebrabitur
undis |
| |
iste dies, semper dapibus recoletur
opimis.’ |
| |
Sic ait et Nymphae
patris praecepta secutae |
| |
tecta parant epulis ostroque infecta
corusco |
| 265 |
umida gemmiferis inluxit regia
mensis. |
| |
o bene signatum fraterno nomine
tempus, |
| |
o consanguineis felix auctoribus
anne, |
| |
incipe quadrifidum Phoebi torquere
laborem. |
| |
prima tibi procedat hiemps non frigore
torpens, |
| 270 |
non canas uestita niues, non aspera
uentis, |
| |
sed tepido calefacta Noto; uer inde
serenum |
| |
protinus, et liquidi clementior aura
Fauoni |
| |
pratis te croceis pingat; te messibus
aestas |
| |
induat, autumnusque madentibus ambiat
uuis. |
| 275 |
omni nobilior lustro tibi gloria
soli |
| |
contigit, exactum numquam memorata per
aeuum, |
| |
germanos habuisse duces; te cuncta
loquetur |
| |
tellus; te uariis scribent in floribus
Horae, |
| |
longaque perpetui ducent in saecula
fasti. |
| |
| |
|
| |
| |
Epistula ad Olybrium |
C. M. 40
(41) |
| |
| |
Quid rear, adfatus quod non mihi derigis
ullos |
| |
nec redit alterno pollice ducta
salus? |
| |
scribendine labor? sed cui tam prona
facultas, |
3
cui Heinsius : quae O || |
| |
carmina seu fundis seu Cicerone
tonas? |
| 5 |
cedere diuitiis animi fortuna
fatetur |
| |
et tantas oris copia uincit
opes. |
| |
an rarus qui scripta ferat? quin tempore
nullo |
| |
cessant Flaminiae puluerulenta
uiae. |
| |
cum fluat ingenium, cum sit qui dicta
reportet, |
| 10 |
quae, nisi contemnor, causa
relicta tibi? |
| |
despicis ergo tuum, si fas est credere,
uatem, |
| |
perfidus et spatio debilitatur
amor? |
| |
excidimusne tibi? lucem iam condet
Hydaspes |
| |
et Tartesiaco, Sol, oriere
uado, |
| 15 |
candescet Geticis Meroe conuersa
pruinis |
| |
claraque se uetito proluet Vrsa
mari, |
| |
et, si iam nostros fastidit Olybrius
ignes, |
| |
constat Oresteam nil ualuisse
fidem. |
| |
quin age rumpe moras solaturusque
sodalem |
| 20 |
absens eloquio fertiliore
doce, |
| |
crebraque facundo festinet littera
cursu |
| |
auribus atque animis insinuanda
meis. |
| |
dignatus tenui Caesar scripsisse
Maroni. |
| |
nec tibi dedecori sit mea Musa.
uale. |
| |
| |
|
| |
| |
Epistula ad Probinum |
C. M. 41
(42) |
| |
| |
Quem, precor, inter nos habitura silentia
finem? |
| |
quando dabit caras littera grata
uices? |
| |
me timidum uel te potius dixisse
superbum |
| |
conuenit? alterius crimen utrumque
tenet. |
| 5 |
transfluxere dies et, dum scripsisse
priorem |
| |
paenitet, aeternas itur in usque
moras. |
| |
sed quid agam? coepisse uetat reuerentia
uestri: |
| |
hinc amor hortatur scribere.
uincat amor. |
| |
‘fors iuuat audentes’ prisci sententia
uatis. |
| 10 |
hae duce non dubitem te reticente
loqui, |
| |
audax ut, si quid penitus peceasse
uidebor, |
| |
arguar, ingrati non subiturus
onus. |
| |
Romanos bibimus primum te consule
fontes |
| |
et Latiae cessit Graia Thalia
togae, |
| 15 |
incipiensque tuis a fascibus omina
cepi |
| |
fataque debebo posteriora
tibi. |
| |
ergo lacessitus tandem rescribe
roganti, |
| |
et patria florens sorte, Probine,
uale. |
|
§ |
