| |
|
|
| |
Praefatio |
VI |
| |
| |
Paruos non aquilis fas est educere
fetus |
| |
ante fidem solis iudiciumque
poli. |
| |
nam pater, excuso saluit cum germine
proles |
3
excuso c, Scaliger : excusso O : e scisso Koch
|| |
| |
ouaque maternus rupit hiulca
tepor, |
| 5 |
protinus inplumes conuertit ad aethera
nidos |
| |
et recto flammas imperat ore
pati. |
| |
consulit ardentes radios et luce
magistra |
| |
natorum uires ingeniumque
probat. |
| |
degenerem refugo torsit qui lumine
uisum, |
| 10 |
unguibus hunc saeuis ira
paterna ferit. |
| |
exploratores oculis qui pertulit
ignes |
| |
sustinuitque acie nobiliore
diem, |
| |
nutritur uolucrumque potens et fulminis
heres, |
| |
gesturus summo tela trisulca
loui. |
| 15 |
me quoque Pieriis temptatum saepius
antris |
| |
audet magna suo mittere Roma
deo. |
| |
iam dominas aures, iam regia tecta
meremur |
| |
et chelys Augusto iudice
nostra sonat. |
| |
| |
Panegyricus |
VII |
| |
| |
Tertia Romulei sumant
exordia fasces |
| |
terque suas ducat bellatrix pompa
curules; |
| |
festior annus eat, cinctusque imitata
Gabinos |
| |
diues Hydaspeis augescat purpura
gemmis; |
| 5 |
succedant armis trabeae, tentoria
lictor |
| |
ambiat et Latiae redeant ad signa
secures. |
| |
tuque o qui patrium curis aequalibus
orbem |
| |
Eoo cum fratre regis, procede
secundis |
| |
alitibus Phoebique nouos ordire
meatus, |
| 10 |
spes uotumque poli, quem primo a limine
uitae |
| |
nutrix aula fouet, strictis quem fulgida
telis |
| |
inter laurigeros aluerunt castra
triumphos. |
| |
ardua priuatos nescit Fortuna
penates |
| |
et regnum cum luce dedit. cognata
potestas |
| 15 |
excepit Tyrio uenerabile pignus in
ostro, |
| |
lustrauitque tuos aquilis uictricibus
ortus |
| |
miles et in mediis cunabula praebuit
hastis. |
| |
te nascente ferox toto Germania
Rheno |
| |
intremuit, mouitque suas formidine
siluas |
| 20 |
Caucasus et positis numen confessa
pharetris |
| |
ignauas Meroe traxit de crine
sagittas. |
| |
reptasti per scuta puer, regumque
recentes |
| |
exuuiae tibi ludus erant, primusque
solebas |
| |
aspera conplecti toruum post proelia
patrem, |
| 25 |
signa triumphato quotiens flexisset ab
Histro |
| |
Arctoa de strage calens, et poscere
partem |
| |
de spoliis, Scythicos arcus aut rapta
Gelonis |
| |
cingula uel iaculum Dacis uel frena
Suebis. |
28 Dacis . . .
Suebis c (teste Burmanno) : Daci . . . Suebi O
|| |
| |
ille coruscanti clipeo te saepe
uolentem |
| 30 |
sustulit adridens et pectore pressit
anhelo |
| |
intrepidum ferri galeae nec triste
timentem |
| |
fulgur et ad summas tendentem bracchia
cristas. |
| |
tum sic laetus ait: ‘rex o stellantis
Olympi, |
| |
talis perdomito redeat mihi filius
hoste, |
| 35 |
Hyrcanas populatus opes aut caede
superbus |
| |
Assyria, sic ense rubens, sic flamine
crebro |
| |
turbidus et grato respersus puluere
belli, |
| |
armaque gauiso referat captiua
parenti.’ |
| |
Mox, ubi firmasti
recto uestigia gressu, |
| 40 |
non tibi desidias molles nec marcida
luxu |
| |
otia nec somnos genitor permisit
inertes, |
| |
sed noua per duros instruxit membra
labores, |
| |
et cruda teneras exercuit indole
uires |
| |
frigora saeua pati, grauibus non cedere
nimbis, |
| 45 |
aestiuum tolerare iubar, tranare
sonoras |
| |
torrentum furias, ascensu uincere
montes, |
| |
planitiem cursu, ualles et concaua
saltu, |
| |
nec non in clipeo uigiles perducere
noctes, |
| |
in galea potare niues, nunc spicula
cornu |
| 50 |
tendere, nunc glandes Baleari spargere
funda. |
| |
quoque magis nimium pugnae inflammaret
amorem, |
| |
facta tui numerabat aui, quem litus
adustae |
| |
horrescit Libyae ratibusque inperuia
Thyle: |
| |
ille leues Mauros nec falso nomine
Pictos |
| 55 |
edomuit Scottumque uago mucrone
secutus |
| |
fregit Hyperboreas remis audacius
undas |
| |
et geminis fulgens utroque sub axe
tropaeis |
| |
Tethyos alternae refluas calcauit
harenas. |
| |
hos tibi uirtutum stimulos, haec semina
laudum, |
| 60 |
haec exempla dabat. non ocius hausit
Achilles |
| |
semiferi praecepta senis, seu cuspidis
artes |
| |
siue lyrae cantus medicae seu disceret
herbas. |
| |
Interea turbata fides:
ciuilia rursus |
| |
bella tonant dubiumque quatit discordia
mundum. |
| 65 |
pro crimen superum, longi pro dedecus
aeui: |
| |
barbarus Hesperias exul possederat
urbes |
66 urbes ]
fortasse oras (horas c) || |
| |
sceptraque deiecto dederat Romana
clienti. |
| |
iam princeps molitur iter gentesque
remotas |
| |
colligit Aurorae, tumidus quascumque
pererrat |
| 70 |
Euphrates, quas lustrat Halys, quas ditat
Orontes: |
| |
turiferos Arabes saltus, uada Caspia
Medi, |
| |
Armenii Phasin, Parthi liquere
Niphaten. |
| |
Quae tibi tum
Martis rabies quantusque sequendi |
| |
ardor erat! quanto flagrabant pectora
uoto |
| 75 |
optatas audire tubas campique
cruenta |
| |
tempestate frui truncisque inmergere
plantas! |
| |
ut leo, quem fuluae matris spelunca
tegebat |
| |
uberibus solitum pasci, cum crescere
sensit |
| |
ungue pedes et terga iubis et dentibus
ora, |
79 terga
O ] colla Barthius || |
| 80 |
iam negat inbelles epulas et rupe
relicta |
| |
Gaetulo comes ire patri stabulisque
minari |
| |
aestuat et caesi tabo sordere
iuuenci. |
82 caesi
O : celsi c | tabo sordere c : terga absorbere O :
tabum sorbere Jeep || |
| |
ille uetat rerumque tibi commendat
habenas |
| |
et sacro meritos ornat diademate
crines. |
| 85 |
tantaque se rudibus pietas ostendit in
annis, |
| |
sic aetas animo cessit, quererentur ut
omnes |
| |
imperium tibi sero
datum. Victoria
uelox |
| |
auspiciis effecta tuis. pugnastis
uterque: |
| |
tu fatis genitorque manu. te propter et
Alpes |
| 90 |
inuadi faciles cauto nec profuit
hosti |
| |
munitis haesisse locis: spes inrita
ualli |
| |
concidit et scopulis patuerunt claustra
reuulsis. |
| |
te propter gelidis Aquilo de monte
procellis |
| |
obruit aduersas acies reuolutaque
tela |
| 95 |
uertit in auctores et turbine reppulit
hastas. |
| |
o nimium dilecte deo, cui fundit ab
antris |
| |
Aeolus armatas hiemes, cui militat
aether |
| |
et coniurati ueniunt ad classica
uenti. |
| |
Alpinae rubuere niues, et Frigidus
amnis |
| 100 |
mutatis fumauit aquis turbaque
cadentum |
| |
staret, ni rapidus iuuisset flumina
sanguis. |
| |
At ferus inuentor
scelerum traiecerat altum |
| |
non uno mucrone latus, duplexque
tepebat |
| |
ensis, et ultrices in se conuerterat
iras |
| 105 |
tandem iusta manus. iam libertate
reducta, |
| |
quamuis emeritum peteret Natura
reuerti |
| |
numen et auratas astrorum panderet
arces, |
| |
nutaretque oneris uenturi conscius
Atlans, |
108 oneris uenturi
c : oneri uenturo O || |
| |
distulit Augustus cupido se reddere
caelo, |
| 110 |
dum tibi pacatum praesenti traderet
orbem. |
| |
nec mora: Bistoniis alacer consurgis ab
oris, |
| |
inter barbaricas ausus transire
cohortes |
| |
inpauido uultu; linquis Rhodopeia
saxa |
| |
Orpheis animata modis; iuga deseris
Oetes |
| 115 |
Herculeo damnata rogo; post Pelion
intras |
| |
Nerinis inlustre toris; te pulcher
Enipeus |
| |
celsaque Dodone stupuit rursusque
locutae |
| |
in te Chaoniae mouerunt carmina
quercus. |
| |
Illyrici legitur plaga litoris; arua
teruntur |
| 120 |
Dalmatiae; Phrygii numerantur stagna
Timaui. |
| |
gaudent Italiae sublimibus oppida
muris |
| |
aduentu sacrata tuo, summissus
adorat |
| |
Eridanus blandosque iubet mitescere
fluctus, |
| |
et Phaethonteas solitae deflere
ruinas |
| 125 |
roscida frondosae reuocant electra
sorores. |
| |
Quanti tum iuuenes,
quantae spreuere pudorem |
126 Quanti O ]
Quantae König || |
| |
spectandi studio matres, puerisque
seueri |
| |
certauere senes, cum tu genitoris
amico |
| |
exceptus gremio mediam ueherere per
urbem, |
| 130 |
uelaretque pios communis laurea
currus! |
| |
quis non Luciferum roseo cum Sole
uideri |
| |
credidit aut iunctum Bromio radiare
Tonantem? |
| |
floret cristatis exercitus undique
turmis, |
| |
quisque sua te uoce canens. praestringit
aena |
| 135 |
lux oculos, nudique seges Mauortia
ferri |
| |
ingeminat splendore diem. pars nobilis
arcu, |
| |
pars longe iaculis, pars comminus horrida
contis; |
| |
hi uolucres tollunt aquilas, hi picta
draconum |
| |
colla leuant, multusque tumet per nubila
serpens |
| 140 |
iratus stimulante Noto uiuitque
receptis |
| |
flatibus et uario mentitur sibila
tractu. |
| |
Vt uentum ad sedes,
cunctos discedere tectis |
| |
dux iubet et generum conpellat talibus
ultro: |
| |
‘bellipotens Stilicho, cuius mihi robur
in armis, |
| 145 |
pace probata fides — quid enim per proelia
gessi |
| |
te sine? quem merui te non sudante
triumphum? |
| |
Odrysium pariter Getico foedauimus
Hebrum |
| |
sanguine, Sarmaticas pariter prostrauimus
alas |
| |
Riphaeaque simul fessos porreximus
artus |
| 150 |
in glacie stantemque rota sulcauimus Histrum
—, |
| |
ergo age, me quoniam caelestis regia
poscit, |
| |
tu curis succede meis, tu pignora
solus |
| |
nostra foue: geminos dextra tu protege
fratres. |
| |
per consanguineos thalamos noctemque
beatam, |
| 155 |
per taedas, quas ipsa tuo regina
leuauit |
| |
coniugio sociaque nurum produxit ab
aula, |
| |
indue mente patrem, crescentes derige
fetus |
| |
ut ducis, ut soceri. iamiam securus ad
astra |
| |
te custode ferar; rupta si mole
Typhoeus |
| 160 |
prosiliat, uinclis Tityos si membra
resoluat, |
| |
si furor Enceladi proiecta mugiat
Aetna, |
| |
opposito Stilichone
cadent.’ Nec plura
locutus, |
| |
sicut erat, liquido signauit tramite
nubes |
| |
ingrediturque globum Lunae limenque
relinquit |
| 165 |
Arcados et Veneris clementes aduolat
auras. |
| |
hinc Phoebi permensus iter flammamque
nocentem |
| |
Gradiui placidumque Iouem, stetit arce
suprema, |
| |
algenti qua zona riget Saturnia
tractu. |
| |
machina laxatur caeli rutilaeque
patescunt |
| 170 |
sponte fores. Arctoa parat conuexa
Bootes, |
| |
Australes reserat portas succinctus
Orion, |
| |
inuitantque nouum sidus pendentque
uicissim |
| |
quas partes uelit ipse sequi, quibus esse
sodalis |
| |
dignetur stellis aut qua regione
moueri. |
174 moueri
C : morari C || |
| 175 |
O decus aetherium,
terrarum gloria quondam, |
| |
te tuus Oceanus natali gurgite
lassum |
| |
excipit et notis Hispania proluit
undis. |
| |
fortunate parens, primos cum detegis
ortus, |
| |
aspicis Arcadium; cum te procliuior
urges, |
| 180 |
occiduum uisus remoratur Honorius
ignem; |
| |
et quocumque uagos flectas sub cardine
cursus, |
| |
natorum per regna uenis, qui mente
serena |
| |
maturoque regunt iunctas moderamine
gentes, |
| |
saecula qui rursus formant meliore
metallo. |
| 185 |
luget Auarities Stygiis innexa
catenis |
| |
cumque suo demens expellitur Ambitus
auro. |
| |
non dominantur opes nec corrumpentia
sensus |
| |
dona ualent: emitur sola uirtute
potestas. |
| |
Vnanimi fratres,
quorum mare terraque fatis |
| 190 |
debentur, quodcumque manus euasit
auitas, |
190 debentur O :
debetur c : dedetur Jeep || |
| |
quod superest patri: uobis iam Mulciber
arma |
| |
praeparat et Sicula Cyclops incude
laborat, |
| |
Brontes innumeris exasperat aegida
signis, |
| |
altum fulminea crispare in casside
conum |
| 195 |
festinat Steropes, nectit thoraca
Pyragmon, |
| |
ignifluisque gemit Lipare fumosa
cauernis; |
| |
uobis Ionia uirides Neptunus in
alga |
| |
nutrit equos, qui summa freti per caerula
possint |
| |
ferre uiam segetemque leui percurrere
motu, |
| 200 |
nesciat ut spumas nec proterat ungula
culmos. |
| |
iam uideo Babylona rapi Parthumque
coactum |
| |
non ficta trepidare fuga, iam Bactra
teneri |
| |
legibus et famulis Gangen pallescere
ripis |
| |
gemmatosque humilem dispergere Persida
cultus. |
| 205 |
ite per extremum Tanain pigrosque
Triones, |
| |
ite per ardentem Libyam, superate
uapores |
| |
solis et arcanos Nili deprendite
fontes, |
| |
Herculeum finem, Bacchi transcurrite
metas: |
| |
uestri iuris erit, quidquid conplectitur
axis; |
| 210 |
uobis rubra dabunt pretiosas aequora
conchas, |
| |
Indus ebur, ramos Panchaia, uellera
Seres. |
|
§ |
