|
|
|
| |
Redditus imperiis
Auster subiectaque rursus |
| |
alterius conuexa poli. rectore sub
uno |
| |
conspirat geminus frenis communibus
orbis. |
| |
iunximus Europen Libyae. Concordia
fratrum |
| 5 |
plena redit. patris solum quod defuit
armis, |
5
patris C : patriis C || |
| |
tertius occubuit nati uirtute
tyrannus. |
| |
horret adhuc animus manifestaque gaudia
differt, |
| |
dum stupet et tanto cunctatur credere
uoto. |
| |
necdum Cinyphias exercitus attigit
oras: |
| 10 |
iam domitus Gildo. nullis uictoria
nodis |
| |
haesit, non spatio terrae, non obice
ponti. |
| |
congressum, profugum, captum uox nuntiat
una, |
| |
rumoremque sui praeuenit laurea
belli. |
| |
quo, precor, haec effecta deo? robusta
uetusque |
| 15 |
tempore tam paruo potuit dementia
uinci? |
| |
quem ueniens indixit hiems, uer perculit
hostem? |
16 indixit
C : induxit C || |
| |
Exitii iam Roma
timens et fessa negatis |
| |
frugibus ad rapidi limen tendebat
Olympi |
| |
non solito uultu nec quali iura
Britannis |
19 uultu
C : uisu C | quali temptaui : qualis
O || |
| 20 |
diuidit aut trepidos summittit fascibus
Indos. |
| |
uox tenuis tardique gradus oculique
iacentes; |
| |
interius fugere genae; ieiuna
lacertos |
| |
exedit macies. umeris uix sustinet
aegris |
| |
squalentem clipeum; laxata casside
prodit |
| 25 |
canitiem plenamque trahit rubiginis
hastam. |
| |
attigit ut tandem caelum genibusque
Tonantis |
| |
procubuit, tales orditur maesta
querellas: |
| |
‘Si mea mansuris
meruerunt moenia nasci, |
| |
Iuppiter, auguriis, si stant inmota
Sibyllae |
| 30 |
carmina, Tarpeias si necdum respuis
arces: |
| |
aduenio supplex, non ut proculcet
Araxen |
| |
consul ouans nostraeue premant pharetrata
secures |
| |
Susa, nec ut rubris aquilas figamus
harenis. |
| |
haec nobis, haec ante dabas; nunc pabula
tantum |
| 35 |
Roma precor. miserere tuae, pater optime,
gentis; |
| |
extremam defende famem. satiauimus
iram, |
| |
si qua fuit; lugenda Getis et flenda
Suebis |
| |
hausimus. ipsa meos horreret Parthia
casus. |
| |
quid referam morbiue luem tumulosue
repletos |
| 40 |
stragibus et crebras corrupto sidere
mortes, |
| |
aut fluuium per tecta uagum summisque
minantem |
| |
collibus? ingentes uexi submersa
carinas |
| |
remorumque sonos et Pyrrhae saecula
sensi. |
| |
ei mihi, quo Latiae uires urbisque
potetas |
| 45 |
decidit! in qualem paulatim fluximus
umbram! |
| |
armato quondam populo patrumque
uigebam |
| |
consiliis; domui terras hominesque
reuinxi |
| |
legibus; ad solem uictrix utrumque
cucurri. |
| |
postquam iura ferox in se communia
Caesar |
| 50 |
transtulit et lapsi mores desuetaque
priscis |
| |
artibus in gremium pacis seruile
recessi, |
| |
tot mihi pro meritis Libyam Nilumque
dedere, |
52 Libyam
Nilumque O : Nilum Libyamque c || |
| |
ut dominam plebem bellatoremque
senatum |
| |
classibus aestiuis alerent geminoque
uicissim |
| 55 |
litore diuersi conplerent horrea
uenti. |
| |
stabat certa salus: Memphis si forte
negasset, |
| |
pensabam Pharium Gaetulis messibus
annum. |
| |
frugiferas certare rates lateque
uidebam |
| |
Punica Niliacis concurrere carbasa
uelis. |
| 60 |
cum subiit par Roma mihi diuisaque
sumpsit |
| |
aequales Aurora togas, Aegyptia
rura |
| |
in partem cessere nouam. spes unica
nobis |
62 nouam
C : nouae C || |
| |
restabat Libyae, quae uix aegreque
fouebat, |
| |
solo ducta Noto, numquam secura
futuri, |
| 65 |
semper inops, uentique fidem poscebat et
anni. |
| |
hanc quoque nunc Gildo rapuit sub fine
cadentis |
| |
autumni. pauido metimur caerula
uoto, |
| |
puppis si qua uenit, si quid fortasse
potenti |
| |
uel pudor extorsit domino uel praeda
reliquit. |
| 70 |
pascimur arbitrio Mauri, nec debita
reddi, |
| |
sed sua concedi iactat gaudetque
diurnos |
| |
ut famulae praebere cibos uitamque
famemque |
| |
librat barbarico fastu uulgique
superbit |
| |
fletibus et tantae suspendit fata
ruinae. |
| 75 |
Romuleas uendit segetes et possidet
arua |
| |
uulneribus quaesita meis. ideone tot
annos |
| |
flebile cum tumida bellum Karthagine
gessi? |
| |
idcirco uoluit contempta luce
reuerti |
| |
Regulus? hoc damnis, genitor, Cannensibus
emi? |
| 80 |
incassum totiens lituis naualibus
arsit |
| |
Hispanum Siculumque fretum uastataque
tellus |
| |
totque duces caesi ruptaque emissus ab
Alpe |
| |
Poenus et attonitae iam proximus Hannibal
urbi? |
| |
scilicet ut domitis frueretur barbarus
Afris, |
| 85 |
muro sustinui Martem noctesque
cruentas |
| |
Collina pro turre tuli? Gildonis ad
usum |
| |
Karthago ter uicta ruit? hoc mille
gementis |
| |
Italiae clades inpensaque saecula
bello, |
| |
hoc Fabius fortisque mihi Marcellus
agebant, |
| 90 |
ut Gildo cumularet opes? haurire
uenena |
| |
compulimus dirum Syphacem fractumque
Metello |
| |
traximus inmanem Marii sub uincla
Iugurtham, |
| |
et Numidae Gildonis erunt? pro funera
tanta, |
93 et . . .
erunt? O ] ut . . . eant? Heinsius || |
| |
pro labor! in Bocchi regnum sudauit
uterque |
| 95 |
Scipio; Romano uicistis sanguine,
Mauri. |
| |
ille diu miles populus, qui praefuit
orbi, |
| |
qui trabeas et sceptra dabat, quem semper in
armis |
| |
horribilem gentes, placidum sensere
subactae, |
| |
nunc inhonorus, egens perfert miserabile
pacis |
| 100 |
supplicium nulloque palam circumdatus
hoste |
| |
obsessi discrimen habet. per singula
letum |
| |
inpendet momenta mihi dubitandaque
pauci |
| |
praescribunt alimenta dies. heu prospera
fata! |
| |
quid mihi septenos montes turbamque
dedisti |
| 105 |
quae paruo non possit ali? felicior
essem |
| |
angustis opibus; mallem tolerare
Sabinos |
| |
et Veios; breuior duxi securius
aeuum. |
| |
ipsa nocet moles. utinam remeare
liceret |
| |
ad ueteres fines et moenia pauperis
Anci! |
| 110 |
sufficerent Etrusca mihi Campanaque
culta |
| |
et Quincti Curiique seges, patriaeque
petenti |
| |
rusticus inferret proprias dictator
aristas. |
| |
Nunc quid agam?
Libyam Gildo tenet, altera Nilum. |
| |
ast ego, quae terras iuuenis pontumque
subegi, |
| 115 |
deseror: emeritae iam praemia nulla
senectae. |
| |
di, quibus iratis creui, succurrite
tandem, |
| |
exorate patrem; tuque o quae sponte per
altum |
117 quae sponte C :
si sponte C : quae uecta C || |
| |
uecta Palatinis mutasti collibus
Idam |
118 uecta C :
sponte C || |
| |
praelatoque lauas Phrygios Almone
leones, |
| 120 |
maternis precibus natum iam flecte,
Cybele. |
120 Cybele ] Cybebe
Jeep || |
| |
sin prohibent Parcae falsisque elusa
uetustas |
| |
auspiciis, alio saltem prosternite
casu |
| |
et poenae mutate genus. Porsenna
reducat |
| |
Tarquinios; renouet ferales Allia
pugnas; |
| 125 |
me potius saeui manibus permittite
Pyrrhi, |
| |
me Senonum furiis, Brenni me reddite
flammis. |
| |
cuncta fame leuiora
mihi.’ Sic fata
refusis |
| |
obticuit lacrimis. mater Cytherea
parensque |
| |
flet Mauors sanctaeque memor Tritonia
Vestae, |
| 130 |
nec Cybele sicco nec stabat lumine
Iuno. |
| |
maerent Indigetes et si quos Roma
recepit |
| |
aut dedit ipsa deos. genitor iam corda
remitti |
| |
coeperat et sacrum dextra sedare
tumultum, |
| |
cum procul insanis quatiens ululatibus
axem |
| 135 |
et contusa genas mediis apparet in
astris |
| |
Africa: rescissae uestes et spicea
passim |
| |
serta iacent; lacero crinales uertice
dentes |
| |
et fractum pendebat ebur, talique
superbas |
| |
inrupit clamore
fores: ‘Quid, magne,
moraris |
| 140 |
Iuppiter, auulso nexu pelagique
solutis |
| |
legibus iratum populis inmittere
fratrem? |
| |
mergi prima peto; ueniant praerupta
Pachyno |
| |
aequora, laxatis subsidant Syrtibus
urbes. |
| |
si mihi Gildonem nequeunt abducere
fata, |
| 145 |
me rape Gildoni. felicior illa
perustae |
| |
pars Libyae, nimio quae se munita
calore |
| |
defendit tantique uacat secura
tyranni! |
| |
crescat zona rubens; medius flagrantis
Olympi |
| |
me quoque limes agat; melius deserta
iacebo |
| 150 |
uomeris impatiens. pulsis dominentur
aratris |
| |
dipsades et sitiens attollat glaeba
cerastas. |
| |
quid me temperies iuuit? quid mitior
aether? |
| |
Gildoni fecunda fui. iam solis
habenae |
| |
bis senas torquent hiemes, ceruicibus ex
quo |
| 155 |
haeret triste iugum. nostris iam luctibus
ille |
| |
consenuit regnumque sibi tot uindicat
annos, |
| |
atque utinam regnum! priuato iure
tenemur |
| |
exigui specie fundi. quod Nilus et
Atlans |
| |
dissidet, occiduis quod Gadibus arida
Barce |
| 160 |
quodque Paraetonio secedit litore
Tinge, |
| |
hoc sibi transcripsit proprium. pars tertia
mundi |
161 transcripsit c
: transcribit O || |
| |
unius praedonis
ager. Distantibus
idem |
| |
inter se uitiis cinctus: quodcumque
profunda |
| |
traxit auaritia, luxu peiore
refundit. |
| 165 |
instat terribilis uiuis, morientibus
heres, |
| |
uirginibus raptor, thalamis obscenus
adulter. |
| |
nulla quies: oritur praeda cessante
libido; |
| |
diuitibusque dies et nox metuenda
maritis. |
| |
quisquis uel locuples pulchra uel coniuge
notus, |
169 pulchra uel C :
uel pulchra C || |
| 170 |
crimine pulsatur falso; si crimina
desunt, |
| |
accitus conuiua perit. mors nulla
refugit |
| |
artificem: uarios sucos spumasque
requirit |
| |
serpentum uirides et adhuc ignota
nouercis |
| |
gramina. si quisquam uultu praesentia
damnet |
| 175 |
liberiusue gemat, dapibus crudelis in
ipsis |
| |
emicat ad nutum stricto mucrone
minister. |
| |
fixus quisque toro tacita formidine
libat |
| |
carnifices epulas incertaque pocula
pallens |
| |
haurit et intentos capiti circumspicit
enses. |
179 capiti C :
lateri C || |
| 180 |
splendet Tartareo feralis mensa
paratu, |
180 feralis c,
Heinsius : furialis O || |
| |
caede madens, atrox gladio, suspecta
ueneno. |
| |
ut uino calefacta Venus, tum saeuior
ardet |
| |
Luxuries, mixtis redolent unguenta
coronis. |
| |
crinitos inter famulos pubemque
canoram |
| 185 |
orbatas iubet ire nurus nuperque
peremptis |
| |
adridere uiris. Phalarin tormentaque
flammae |
| |
profuit et Siculi mugitus ferre
iuuenci |
| |
quam tales audire choros. nec damna
pudoris |
| |
turpia sufficiunt: Mauris clarissima
quaeque |
| 190 |
fastidita datur. media Karthagine
ductae |
| |
barbara Sidoniae subeunt conubia
matres; |
| |
Aethiopem nobis generum, Nasamona
maritum |
| |
invenit; exterret cunabula discolor
infans. |
| |
his fretus sociis ipso iam principe
maior |
| 195 |
incedit; peditum praecurrunt agmina
longe; |
| |
circumstant equitum turmae regesque
clientes, |
196 circumstant c :
circumdant O || |
| |
quos nostris ditat spoliis. proturbat
auita |
| |
quemque domo; ueteres detrudit rure
colonos. |
| |
exiliis dispersa feror. numquamne
reuerti |
| 200 |
fas erit errantesque solo iam reddere
ciues?’ |
| |
Iret adhuc in uerba
dolor, ni Iuppiter alto |
| |
coepisset solio (uoces adamante
notabat |
| |
Atropos et Lachesis iungebat stamina
dictis): |
| |
‘nec te, Roma, diu nec te patiemur
inultam, |
| 205 |
Africa. communem prosternet Honorius
hostem. |
| |
pergite securae. uestrum uis nulla
tenorem |
| |
separat et soli famulabitur Africa
Romae.’ |
| |
Dixit et adflauit
Romam meliore iuuenta. |
| |
continuo redit ille uigor seniique
colorem |
| 210 |
mutauere comae. solidatam crista
resurgens |
| |
erexit galeam clipeique recanduit
orbis |
| |
et leuis excussa micuit rubigine
cornu, |
| |
Vmentes iam noctis
equos Lethaeaque Somnus |
| |
frena regens tacito uoluebat sidera
curru. |
| 215 |
iam duo diuorum proceres, maiorque
minorque |
| |
Theodosii, pacem laturi gentibus
ibant, |
| |
qui Iouis arcanos monitus mandataque
ferrent |
| |
fratribus et geminis sancirent foedera
regnis: |
| |
sic cum praecipites artem uicere
procellae |
| 220 |
adsiduoque gemens undarum uerbere
nutat |
| |
descensura ratis, caeca sub nocte
uocati |
| |
naufraga Ledaei sustentant uela
Lacones. |
| |
circulus ut patuit Lunae, secuere
meatus |
| |
diuersos: Italas senior tendebat in
oras; |
| 225 |
at pater, intrantem Pontum qua Bosporos
artat, |
| |
Arcadii thalamis urbique inlapsus
Eoae. |
| |
quem simul ut uidit natus (nam clara
nitebat |
227 simul ut C :
simul ac C || |
| |
Cynthia), permixto tremuerunt gaudia
fletu, |
| |
conplexuque fouens quos non sperauerat
artus |
| 230 |
‘o mihi post Alpes nunc primum
reddite’ dixit, |
| |
‘unde tuis optatus ades? da tangere
dextram, |
| |
qua gentes cecidere ferae. quis tale
remouit |
| |
praesidium terris? ut te mortalia
pridem |
| |
inplorant lugentque pium fortemque
requirunt!’ |
234 lugentque C :
longeque C || |
| 235 |
Cui pater in tales
rupit suspiria uoces: |
| |
‘hoc erat? in fratres medio discordia
Mauro |
| |
nascitur et mundus germanaque dissidet
aula? |
| |
Gildonisne salus tanti sit palma
furoris? |
| |
scilicet egregius morum magnoque
tuendus |
| 240 |
et cuius meritis pietas infracta
recedat! |
| |
†in primo genitore uide† ciuile
calebat |
241 in primo C : in
primum C : inuito uel infirmo Birt | uide C : uidet
C : uides C || |
| |
discidium, dubio stabant Romana sub
ictu: |
| |
quis procul Armenius uel quis Maeotide
ripa |
| |
rex ignotus agit, qui me non iuuit
euntem? |
244 me non C : non
me C || |
| 245 |
auxilio fouere Getae, uenere
Geloni. |
| |
solus at hic non puppe data, non milite
misso |
| |
subsedit fluitante fide. si signa
petisset |
| |
obuia, detecto summissius hoste
dolerem: |
| |
restitit in speculis fati turbaque
reductus |
| 250 |
librauit geminas euentu iudice
uires |
| |
ad rerum momenta cliens seseque
daturus |
| |
uictori: fortuna simul cum Marte
pependit. |
| |
o si non cupidis essem praereptus ab
astris! |
| |
exemplum sequerer Tulli laniandaque
dumis |
| 255 |
inpia diuersis aptarem membra
quadrigis. |
255 aptarem C :
raptarem C || |
| |
germani nunc usque tui responsa
colebat: |
| |
en iterum calcat. tali te credere
monstro |
| |
post patrem fratremque
paras? Sed magna
rependit |
| |
inque tuam sortem numerosas transtulit
urbes. |
| 260 |
ergo fas pretio cedet? mercede
placebit |
| |
seditio? taceo laesi quod transfuga
fratris, |
| |
quod leuis ingenio. quamuis discrimine
summo |
| |
proditor adportet suspensa morte
salutem, |
| |
numquam gratus erit. damnamus luce
reperta |
| 265 |
perfidiam nec nos patimur committere
tali. |
| |
hoc genus emptori ciues cum moenibus
offert, |
| |
hoc uendit patriam. plerique in tempus
abusi, |
| |
mox odere tamen: tenuit sic Graia
Philippus |
| |
oppida; Pellaeo libertas concidit
auro. |
| 270 |
Romani scelerum semper spreuere
ministros. |
| |
noxia pollicitum domino miscere
uenena |
| |
Fabricius regi nudata fraude
remisit, |
| |
infesto quem Marte petit, bellumque
negauit |
| |
per famuli patrare nefas, ductosque
Camillus |
| 275 |
trans murum pueros obsessae reddidit
urbi. |
| |
Traduntur poenis
alii, cum proelia soluant; |
| |
hic manet ut moueat? quod respuat alter in
hostem, |
277 respuat c,
Heinsius : respuit O || |
| |
suscipis in fratrem? longi pro dedecus
aeui! |
| |
cui placet, Australes Gildo condonat
habenas |
| 280 |
tantaque mutatos sequitur prouincia
mores. |
| |
quaslibet ad partes animus nutauerit
anceps, |
| |
transfundit secum Libyam refluumque
malignus |
| |
commodat imperium. Mauri fuit Africa
munus. |
| |
tollite Massylas fraudes, remouete
bilingues |
| 285 |
insidias et uerba soli spirantia
uirus. |
| |
ne consanguineis certetur comminus
armis, |
| |
ne, precor. haec trucibus Thebis, haec
digna Mycenis; |
| |
in Mauros hoc crimen
eat. Quid noster
iniquum |
| |
molitur Stilicho? quando non ille
iubenti |
| 290 |
paruit? an quisquam nobis deuinctior
extat? |
| |
ut sileam uarios mecum quos gesserit
actus, |
| |
quae uidi post fata loquar. cum diuus
abirem, |
| |
res inconpositas (fateor) tumidasque
reliqui. |
| |
stringebat uetitos etiamnum exercitus
enses |
| 295 |
Alpinis odiis, alternaque iurgia
uicti |
| |
uictoresque dabant. uix haec amentia
nostris |
| |
excubiis, nedum puero rectore
quiesset. |
| |
heu quantum timui uobis, quid libera
tanti |
| |
militis auderet moles, cum patre
remoto |
| 300 |
ferueret iam laeta nouis. dissensus
acerbus |
| |
sed grauior consensus erat. tunc ipse
paterna |
| |
successit pietate mihi tenerumque
rudemque |
| |
fouit et in ueros eduxit principis
annos, |
| |
Rufinumque tibi, quem tu tremuisse
fateris, |
| 305 |
depulit. hunc solum memorem solumque
fidelem |
| |
experior. uolui si quid, dum uita
maneret, |
| |
aut uisus uoluisse, gerit; uenerabilis
illi |
| |
ceu praesens numenque
uocor. Si tanta
recusas, |
| |
at soceri reuerere faces, at respice
fratris |
| 310 |
conubium pignusque meae regale
Serenae; |
| |
debueras etiam fraternis obuius
ire |
| |
hostibus, ille tuis. quae gens, quis Rhenus
et Hister |
| |
nos opibus iunctos conspirantesque
tulisset? |
| |
sed tantum permitte cadat: nil poscimus
ultra. |
| 315 |
ille licet sese praetentis Syrtibus
armet |
| |
oppositoque Atlante tegat, licet arua
referta |
| |
anguibus et solis medios obiecerit
aestus, |
| |
noui consilium, noui Stilichonis in
omnes |
| |
aequalem casus animum: penetrabit
harenas, |
| 320 |
inueniet uirtute
uiam.’ Sic diuus et
inde |
| |
sic natus: ‘iussis, genitor, parebitur
ultro. |
| |
amplector praecepta libens, nec carior
alter |
| |
cognato Stilichone mihi. commissa
profanus |
| |
ille luat; redeat iam tutior Africa
fratri.’ |
| 325 |
Talia dum longo secum
sermone retexunt, |
| |
Hesperiam peruenit auus castumque
cubile |
| |
ingreditur, Tyrio quo fusus Honorius
ostro |
| |
carpebat teneros Maria cum coniuge
somnos. |
| |
adsistit capiti, tum sic per somnia
fatur: |
| 330 |
‘Tantane
deuictis tumuit dementia Mauris, |
330 dementia C :
fiducia C || |
| |
care nepos? iterum post me coniurat in
arma |
| |
progenies uaesana Iubae bellumque
resumit |
| |
uictoris cum stirpe sui? Firmumne
iacentem |
| |
obliti Libyam nostro sudore
receptam |
| 335 |
rursus habent? ausus Latio contendere
Gildo |
| |
germani nec fata timet? nunc ire
profecto, |
| |
nunc uellem notosque senex ostendere
uultus: |
| |
nonne meam fugiet Maurus cum uiderit
umbram? |
| |
quid dubitas? exsurge toris. inuade
rebellem, |
| 340 |
captiuum mihi redde meum. desiste
morari. |
| |
hoc generi fatale tuo: dum sanguis in
orbe |
| |
noster erit, semper pallebit retia
Bocchi. |
| |
iungantur spoliis Firmi Gildonis
opima; |
| |
exornet geminos Maurusia laurea
currus; |
| 345 |
una domus totiens una de gente
triumphet. |
| |
di bene, quod tantis interlabentibus
annis |
| |
seruati Firmusque mihi fraterque
nepoti.’ |
| |
dixit et adflatus uicino sole
refugit. |
| |
At iuuenem stimulis
inmanibus aemula uirtus |
| 350 |
exacuit iam puppe uehi, iam stagna
secare |
| |
feruet et absentes inuadere cuspide
Mauros. |
| |
tum iubet acciri socerum dextramque
uocato |
| |
conserit et, quae sit potior sententia,
quaerit: |
| |
‘Per somnos
mihi, sancte pater, iam saepe futura |
| 355 |
panduntur mutaeque canunt praesagia
noctes. |
355 mutaeque
Buecheler : multaeque C : multasque C || |
| |
namque procul Libycos uenatu stringere
saltus |
356 uenatu stringere
Heinsius : uenatu cingere C : uisus destringere C : uisus
distingere C : uisu destringere Heinsius : uenatu uincere
Jeep || |
| |
et iuga rimari canibus Gaetula
uidebar. |
| |
maerebat regio saeui uastata
leonis |
| |
incursu; pecudum strages passimque
iuuenci |
| 360 |
semineces et adhuc infecta mapalia
tabo |
| |
sparsaque sanguineis pastorum funera
campis. |
| |
adgredior latebras monstri mirumque
relatu |
| |
conspicio: dilapsus honos, ceruice
minaces |
| |
defluxere iubae; fractos inglorius
armos |
| 365 |
supposuit seruile gemens; iniectaque
uincla |
| |
unguibus et subitae collo sonuere
catenae. |
| |
nunc etiam paribus secum certare
tropaeis |
| |
hortator me cogit auus. quonam usque
remoti |
368 remoti C :
remissi C : morati c || |
| |
cunctamur? decuit pridem conplere
biremes |
| 370 |
et pelagi superare minas. transmittere
primus |
370 minas C : moras
C || |
| |
ipse paro; quaecumque meo gens barbara
nutu |
| |
stringitur, adueniat: Germania cuncta
feratur |
| |
nauibus et socia comitentur classe
Sygambri. |
| |
pallida translatum iam sentiat Africa
Rhenum. |
| 375 |
an patiar tot probra sedens iuuenisque
relinquam |
| |
quae tenui rexique puer? bis noster ad
Alpes |
| |
alterius genitor defensum regna
cucurrit: |
| |
nos praedae faciles insultandique
iacemus?’ |
| |
Finierat. Stilicho
contra cui talia reddit: |
| 380 |
‘aduersine tubam princeps dignabere
Mauri? |
| |
auferet ignauus clari solacia
leti, |
| |
te bellante mori? decernet Honorius
inde, |
| |
hinc Gildo? prius astra chaos miscebit
Auerno. |
| |
uindictam mandasse sat est; plus nominis
horror |
| 385 |
quam tuus ensis aget. minuit praesentia
famam. |
| |
qui stetit aequatur campo, conlataque
nescit |
| |
maiestatem acies. sed quod magis utile
factu |
| |
atque hosti grauius (sensus aduerte)
docebo. |
| |
est illi patribus, sed non et moribus
isdem |
| 390 |
Mascezel, fugiens qui dira piacula
fratris |
| |
spesque suas uitamque tuo commisit
asylo. |
| |
hunc ubi temptatis frustra mactare
nequiuit |
| |
insidiis, patrias in pignora contulit
iras |
| |
et quos ipse sinu paruos gestauerat
una |
| 395 |
obtruncat iuuenes inhumataque corpora
uulgo |
| |
dispulit et tumulo cognatas arcuit
umbras |
| |
naturamque simul fratremque hominemque
cruentus |
| |
exuit et tenuem caesis inuidit
harenam. |
| |
hoc facinus refugo damnauit sole
Mycenas |
| 400 |
auertitque diem; sceleri sed reddidit
Atreus |
| |
crimen et infandas excusat coniuge
mensas: |
| |
hic odium, non poena fuit. te prodita
iura, |
402 prodita c :
perdita O || |
| |
te pater ultorem, te nudi puluere
manes, |
| |
te pietas polluta rogat. si flentibus
aram |
| 405 |
et proprium miseris numen statuistis,
Athenae, |
| |
si Pandionias planctu traxere
phalanges |
| |
Inachides belloque rogos meruere
maritis, |
| |
si maesto squalore comae lacrimisque
senatum |
| |
in Numidas pulsus solio commouit
Adherbal: |
| 410 |
hunc quoque nunc Gildo, tanto quem funere
mersit, |
| |
hunc doleat uenisse ducem, seseque
minorem |
| |
supplicibus sciat esse tuis. quem sede
fugauit, |
| |
hunc praeceps fugiat, fregit quem clade,
tremescat, |
| |
agnoscatque suum, trahitur dum uictima,
fratrem.’ |
| 415 |
Haec ubi sederunt
genero, notissima Marti |
| |
robora, praecipuos electa pube
maniplos |
| |
disponit portuque rates instaurat
Etrusco. |
| |
Herculeam suus Alcides Iouiamque
cohortem |
| |
rex ducit superum, premitur nec signifer
ullo |
| 420 |
pondere: festinant adeo uexilla
moueri. |
| |
Neruius insequitur meritusque uocabula
Felix |
| |
dictaque ab Augusto legio nomenque
probantes |
| |
Inuicti clipeoque animosi teste
Leones. |
| |
Dictis ante tamen
princeps confirmat ituros |
| 425 |
aggere conspicuus; stat circumfusa
iuuentus |
| |
nixa hastis pronasque ferox accommodat
aures: |
| |
‘Gildonem
domitura manus, promissa minasque |
| |
tempus agi. si quid pro me doluistis, in
armis |
| |
ostentate mihi; iusto magnoque
triumpho |
| 430 |
ciuiles abolete notas; sciat orbis
Eous |
| |
sitque palam Gallos causa, non robore
uinci. |
| |
nec uos, barbariem quamuis collegerit
omnem, |
| |
terreat. an Mauri fremitum raucosque
repulsus |
| |
umbonum et uestros passuri comminus
enses? |
| 435 |
non contra clipeis tectos gladiisque
micantes |
| |
ibitis: in solis longe fiducia
telis. |
| |
exarmatus erit, cum missile torserit,
hostis. |
| |
dextra mouet iaculum, praetentat pallia
laeua; |
| |
cetera nudus eques. sonipes ignarus
habenae: |
| 440 |
uirga regit. non ulla fides, non agminis
ordo: |
| |
arma oneri, fuga praesidio. conubia
mille; |
| |
non illis generis nexus, non pignora
curae; |
| |
sed numero languet pietas. haec copia
uulgi. |
| |
umbratus dux ipse rosis et marcidus
ibit |
| 445 |
unguentis crudusque cibo titubansque
Lyaeo, |
| |
confectus senio, morbis stuprisque
solutus. |
| |
excitet incestos turmalis bucina
somnos, |
| |
inploret citharas cantatricesque
choreas |
| |
offensus stridore tubae, discatque
coactus, |
| 450 |
quas uigilat Veneri, castris inpendere
noctes. |
| |
Nonne mori satius,
uitae quam ferre pudorem? |
| |
nam quae iam regio restat, si dedita
Mauris |
| |
regibus Illyricis accesserit Africa
damnis? |
| |
ius Latium, quod non Meroe rubroque
solebat |
| 455 |
Oceano cingi, Tyrrhena clauditur
unda? |
| |
et cui non Nilus, non intulit India
metas, |
| |
Romani iam finis erit Trinacria
regni? |
| |
ite recepturi praedo quem sustulit,
axem |
| |
ereptumque Notum; caput insuperabile
rerum |
| 460 |
aut ruet in uestris aut stabit Roma
lacertis. |
| |
tot mihi debetis populos, tot rura, tot
urbes |
| |
amissas: uno Libyam dependite
bello. |
462 dependite
Goodyear : defendite O || |
| |
uestros imperium remos et uestra
sequatur |
| |
carbasa; despectas trans aequora ducite
leges. |
| 465 |
tertia iam solito ceruix mucrone
rotetur |
| |
tandem funereis finem positura
tyrannis.’ |
| |
Omina conueniunt
dicto, fuluusque Tonantis |
| |
armiger a liquida cunctis spectantibus
aethra |
| |
correptum pedibus curuis innexuit
hydrum, |
| 470 |
dumque reluctantem morsu partitur
obunco, |
470 obunco C :
adunco C || |
| |
haesit in ungue caput; truncatus decidit
anguis. |
| |
ilicet auguriis alacres per saxa
citati |
| |
torrentesque ruunt; nec mons aut silua
retardat: |
473 nec . . . aut C
: non . . . non C : non . . . aut c || |
| |
pendula ceu paruis moturae bella
colonis |
| 475 |
ingenti clangore grues aestiua
relinquunt |
| |
Thracia, cum tepido permutant Strymona
Nilo: |
| |
ordinibus uariis per nubila texitur
ales |
| |
littera pinnarumque notis inscribitur
aer. |
478 inscribitur C :
conscribitur C || |
| |
Vt fluctus tetigere
maris, tunc acrior arsit |
| 480 |
impetus; arripiunt naues ipsique
rudentes |
| |
expediunt et uela ligant et cornua
summis |
| |
adsociant malis; quatitur Tyrrhena
tumultu |
| |
ora nec Alpheae capiunt naualia
Pisae: |
| |
sic Agamemnoniam uindex cum Graecia
classem |
| 485 |
solueret, innumeris feruebat uocibus
Aulis. |
| |
non illos strepitus inpendentisque
procellae |
| |
signa nec aduentus dubii deterruit
Austri. |
| |
‘uellite iam, socii’ clamant,
‘iam uellite funem. |
| |
per uada Gildonem quamuis aduersa
petamus, |
| 490 |
ad bellum nos trudat hiems per deuia
ponti: |
| |
quassatis cupio tellurem figere
rostris. |
| |
heu nimium segnes, cauta qui mente
notatis |
| |
si reuolant mergi, graditur si litore
cornix! |
| |
ora licet maculis asperserit occiduus
Sol |
| 495 |
Lunaque conceptis liuescat turbida
Coris |
| |
et contusa uagos iaculentur sidera
crines, |
| |
imbribus umescant Haedi nimbosaque
Taurum |
| |
ducat Hyas totusque fretis descendat
Orion: |
| |
certa fides caeli, sed maior Honorius
auctor. |
| 500 |
illius auspiciis inmensa per aequora
miles, |
| |
non Plaustris Arctoue regor. contemne
Booten, |
502 Arctoue C :
Arctoque C || |
| |
nauita, turbinibus mediis permitte
carinas. |
| |
si mihi tempestas Libyam uentique
necabunt, |
| |
Augusti Fortuna
dabit.’ Iam classis in
altum |
| 505 |
prouehitur; dextra Ligures, Etruria
laeua |
| |
linquitur et caecis uitatur Corsica
saxis. |
| |
humanae specie plantae se magna
figurat |
| |
insula (Sardiniam ueteres dixere
coloni), |
| |
diues ager frugum, Poenos Italosue
petenti |
| 510 |
opportuna situ: quae pars uicinior
Afris, |
| |
plana solo, ratibus clemens; quae respicit
Arcton, |
| |
inmitis, scopulosa, procax, subitisque
sonora |
| |
flatibus: Insanos infamat nauita
montes. |
| |
hinc hominum pecudumque lues, hinc pestifer
aer |
| 515 |
saeuit et exclusis regnant Aquilonibus
Austri. |
| |
Quos ubi luctatis
procul effugere carinis, |
| |
per diuersa ruunt sinuosae litora
terrae. |
| |
pars adit antiqua ductos Karthagine
Sulcos; |
| |
partem litoreo conplectitur Olbia
muro. |
| 520 |
urbs Libyam contra Tyrio fundata
potenti |
| |
tenditur in longum Caralis tenuemque per
undas |
| |
obuia dimittit fracturum flamina
collem; |
| |
efficitur portus medium mare, tutaque
uentis |
| |
omnibus ingenti mansuescunt stagna
recessu. |
| 525 |
hanc omni petiere manu prorisque
reductis |
| |
suspensa Zephyros expectant classe
fauentes. |
|
§ |
